چاپ

پیام ویژه-یكی از چالش‌های همیشگی در جوامعی چون ایران كه در حال گذار هستند، كشمكش میان نیروهای سنتی و محافظه‌كار با نیروهای طرفداران تغییر و تحول‌خواه و مدرن است. وجود این كشمكش در اصل اجتناب‌ناپذیر و حتی نكته مثبتی است. اگر كسی گمان كند كه بهتر است این چالش به نفع یك طرف به پایان برسد، به احتمال فراوان درك دقیقی از فرآیند تحول اجتماعی ندارد. این چالش حتی به نفع جامعه نیز هست، در صورتی كه برخی از شرایط آن رعایت شده باشند. این چالش در وجود تك‌‌تك ما نیز هست. یك گرایش ما را به گذشته و حفظ آن می‌خواند و در مواردی خواهان حفظ وضع موجود است و گرایش دیگری درون ما است كه خواهان تحول و تطبیق یافتن با تغییرات و امور جدید و مدرن است. چگونگی برقرار كردن موازنه میان این دو گرایش در هر شخصیتی تا حدی با دیگران تفاوت دارد. ولی كسانی كه به طور كامل به سنت بچسبند و به هیچ رو تن به تغییر و تحول ندهند، بسیار اندك هستند و كسانی هم كه خود را به امواج خروشانِ تغییر دهند و هر لحظه به هر چیز جدید تن دهند، زیاد نیستند. شاید امروز كه به تاریخ مراجعه می‌كنیم، برخی از رفتارهای سنت‌گرایان در مقابل پدیده‌های جدید برای ما بسیار مسخره ‌آید. مقاومت در برابر دوش حمام، بلندگو، گوجه‌فرنگی و... هر كدام خواندنی است. البته امروز كه ده‌ها سال از آن رویدادها گذشته، این مسائل برای‌مان حل شده از این رو آن چالش را چنین خنده‌دار می‌بینیم، شاید اگر كسی هم انفعال و پذیرش‌های آنی در برابر مظاهر تمدن را برشمارد تا همین حد دچار تعجب شویم كه چگونه ده‌ها سال پیش نظام مبتنی بر رای را پذیرفتیم و از آن استقبال كردیم، بدون آنكه نظام ارباب‌رعیتی و خان‌خانی را برچینیم یا آنكه بی‌سوادی كم شود (بالای 90 درصد بود) یا بدون آنكه رسانه آزاد داشته باشیم، یا آنكه حاكمیت قانون برقرار باشد به استقبال صندوق رای رفتیم. خنده‌دار بودن این پذیرش‌ها نیز مشابه آن مقاومت‌ها است و تفاوت چندانی با یكدیگر ندارند. اینترنت و فضای مجازی و از همه مهم‌تر شبكه‌های اجتماعی آخرین پدیده مدرنی است كه با این وضع مواجه شده است. هنگامی كه به عنوان یك ناظر بی‌طرف نگاه می‌كنیم، به روشنی می‌توانیم عمق نگرانی نیروهای سنتی را از این پدیده درك كنیم كه تا حدی هم حق دارند.

این پدیده چند حوزه را به كلی دگرگون كرده است. آزادی رسانه‌ای و كسب نظر و خبر بدون سانسور، و بیان آزادانه اندیشه، تغییر در سبك زندگی، مهم‌تر از همه رو آمدن چهره‌های جدید در عرصه عمومی است كه موجب نگرانی سنت‌گرایان شده است. و جالب اینكه شبكه‌های اجتماعی محیطی است فاقد كنترل موثر یا درونی كه در نتیجه نظام ارزش‌های رسمی را با چالش مواجه كرده است. در یك كلام این شبكه‌ها كلیت نهاد سنت را چه در حوزه سیاست، چه دین، چه آموزش و چه در خانواده و اجتماعیات با چالش جدی مواجه و همه را از این جهت نگران كرده است.

از سوی دیگر استقبال از این پدیده نیز سریع‌تر از هر پدیده دیگری در گذشته رخ داده است. به طوری كه بیش از 60 درصد جمعیت كشور به نحوی از این شبكه‌ها استفاده می‌كنند. به علت تنوع و ویژگی‌های بصری و نیز امكان ارضای خودشیفتگی‌ها در این شبكه‌های اجتماعی، استقبال از آن شدید و غیر‌قابل بازگشت شده است. به‌ویژه كه اینترنت به عنوان زیرساخت این شبكه‌ها با زندگی اقتصادی و معیشتی مردم عجین شده و كمتر كاری است كه بتوان انجام داد و به نحوی با اینترنت و فضای مجازی مرتبط نباشد و مهم‌ترین آن پول و خرید و فروش و نقل و انتقالات بانكی است، كه وجود و گسترش اینترنت را غیر قابل توقف كرده است.

مقاومت در برابر این پدیده قابل فهم است. این جزو طبیعت بیشتر ما است كه تا حدی نسبت به تغییرهایی كه تعادل جامعه را بر هم می‌زنند واكنش نشان دهیم. ولی مقاومت غیرمنطقی و بیهوده و از روی استیصال و درماندگی نه تنها مشكل را حل نخواهند كرد، بلكه تشدید هم می‌كند. اظهارات اخیر دبیر شورای عالی فضای مجازی در خصوص این مساله از نوع مقاومتی است كه ممكن است اثر منفی بگذارد و فرصت مواجهه درست با این پدیده را از همه بگیرد. موضع‌گیری‌های مسوولان مرتبط با موضوع، این برداشت را القا می‌كند كه مواجهه حداكثری با فضای مجازی هدف اصلی آنان است در حالی كه چنین مواجهه‌ای ممكن نیست و اگر هم شد، معلوم نیست كه هزینه آن چقدر است یا اصولا مفید باشد و دیر یا زود با وضعیت دیگری مواجه نشویم كه بدتر از وضع كنونی نباشد؟

بدون تردید فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی عوارض سختی دارند، ولی مقاومت در برابر آنها دو گونه است، یا در مقابل آنها می‌ایستیم كه نتیجه‌ای جز نابودی ندارد و فقط اتلاف وقت می‌كنیم و بودجه و امكانات و توان خود را هدر می‌دهیم یا آنكه در كنار آنها قرار می‌گیریم و با این پدیده به صورت مسوولانه همراهی می‌كنیم و این فضا را در چارچوب ممكن قاعده‌مند می‌كنیم. مقاومت بی‌اثر جز فرسوده كردن نیروها و جز اینكه مانع از اصلاحات جزیی و موثر در این فضا می‌شود نتیجه دیگری در بر‌ندارد.