بزرگنمايي:

پیام ویژه - محمد فاضلی خطاب به رئیس جمهور نوشت: شما در هیأت دولت تنها هستید و باید راهی برای اعتبارسنجی ادعا‌های وزرا و زیردستان بیابید، در غیر این صورت بار‌ها و بار‌ها از این محاسبات و ادعا‌ها آسیب خواهید دید.

چندی پیش رسانه‌ها از قول رئیس‌جمهوری محترم نوشتند «دلمان نمی‌خواست مازوت بسوزانیم و وزیر نیرو گفته بود اگر دو ساعت خاموشی بدهیم مشکل حل می‌شود، اما محاسبه درست نبود و متوجه شدیم حتی اگر یک روز هم خاموشی می‌دادیم، مشکل حل نمی‌شد.»
محمد فاضلی جامعه‌شناس با نقل این جمله از رئیس جمهور در روزنامه ایران نوشت: به این خبر و عبارت می‌توان خندید، می‌توان با آن گریه کرد، می‌شود از کنار آن ساده گذشت یا سری به نشانه تأسف تکان داد؛ اما این گفته حاوی سه نکته بسیار مهم است.
اولین نکته، تنهایی رئیس‌جمهوری در هیأت دولت است. همه وزرا و رؤسای سازمان‌هایی که دور میز هیأت دولت می‌نشینند، دیوان‌سالاری گسترده‌ای را مدیریت می‌کنند. برای مثال همین وزارت نیرو که محاسبه‌اش درست نبود، وزیر نیرو بالای سر دستگاهی است که چند معاون، دو سه مرکز تحقیقاتی، چند شرکت تخصصی و کلی نیروی انسانی دارد که برایش محاسبات انجام می‌دهند، گزارش تهیه می‌کنند و مدافع برج و بارو‌های بوروکراتیک خود هستند. این آدم‌ها و دیوان‌سالاری در درجه اول حافظ منافع دیوان‌سالاری، خودشان و وزیر یا رئیس دستگاه هستند. رئیس‌جمهوری به این سازمان‌های تخصصی و آن مقدار آدم، پژوهشگاه و دیوان‌سالاری دسترسی ندارد. رئیس‌جمهوری وسط این دستگاه‌های تخصصی تنهاست.
رئیس‌جمهوری در واقع منبع و مرجعی ندارد تا داده‌هایی را که وزرا در اختیارش قرار می‌دهند اعتبارسنجی کند. هر کدام از وزرای دور میز هیأت دولت هم مدعی اقتدار تخصصی دستگاه خود هستند. آنان اولاً خیلی خوش ندارند که سایر وزرا در اعداد و ارقام و گزارش‌های‌شان اشکال وارد کنند و سایر وزرا هم علاقه‌ای ندارند در کاری وارد شوند که ممکن است زمانی با مقابله به مثل مواجه شوند؛ بنابراین وقتی وزیر نیرو می‌گوید با دو ساعت خاموشی مشکل حل می‌شود، برای بقیه شأن تخصصی اظهارنظر قائل نیست، بقیه هم حتی اگر مطلع باشند، انگیزه‌ای برای به چالش کشیدن این گفته ندارند، کما اینکه اغلب دانش و تخصص لازم را هم ندارند. به این ترتیب رئیس‌جمهوری می‌ماند و ادعایی که اغلب راهی برای راستی‌آزمایی آن ندارد. سازوکار برگزاری جلسات هیأت دولت در ایران هم برای راستی‌آزمایی این نوع ادعا‌ها مجهز نشده است. رئیس‌جمهوری می‌ماند با انبوهی از این ادعا‌ها در حوزه‌های مختلف، تنهای تنها، که نمی‌داند چگونه باید به آنها اعتماد کند.
دومین نکته‌ای که این گفته رئیس‌جمهوری را درباره غلط بودن محاسبه وزارت نیرو آشکار می‌کند، نقصان‌های جدی ساختار دیوان‌سالاری و ظرفیت اندک آن است. این محاسبه را وزیر نیرو شخصاً انجام نداده است، بلکه افرادی در دیوان‌سالاری معاونت برق و انرژی، شرکت توانیر، پژوهشگاه نیرو یا جایی مرتبط با برق در وزارت نیرو چنین محاسبه‌ای را انجام داده و به وزیر نیرو داده‌اند، او هم به رئیس جمهوری گفته است. این محاسبه در اصل نشان‌دهنده اندازه ظرفیت شناختی، میزان اندک درک دیوان‌سالاری وزارت نیرو از عمق مسأله کمبود برق، یا سطح بالایی از ساده‌انگاری و نشناختن مسأله در بخش تخصصی حیاتی کشور است. وزیر نیرو البته می‌توانست قبل از ارائه این محاسبه به رئیس جمهوری، همه ابزارهایش برای راستی‌آزمایی این ادعا را به‌کار گیرد که این کار را نکرده است.
نکته سوم برآمده از این گفته رئیس‌جمهوری، بر وجود نقصان یا شکاف میان اختیار و مسئولیت در نظام حکمرانی دلالت دارد. کسانی در بوروکراسی وزارت نیرو اختیار داشته‌اند تا چنین محاسبه‌ای انجام دهند و وزیر را با داده‌ای غلط راهی هیأت دولت کنند و رئیس‌جمهوری و دولت به اتکای همین گفته، برنامه دو ساعت خاموشی را اعلام کرده‌اند. به اتکای همین محاسبه، سرمایه اجتماعی کم‌رمق موجود ضربه خورده و دست آخر رئیس‌جمهوری مجبور شده از غلط بودن محاسبه سخن بگوید.
پرسش مهم این است: مسئولیت این محاسبه غلط، طرح آن در جلسه هیأت دولت، قرار دادن برنامه دولت بر چنین محاسبه‌ای و عواقب اجتماعی و سیاسی آن، از جمله تضعیف اعتماد و سرمایه اجتماعی متوجه کیست؟ چه کسی یا کسانی تاوان این محاسبه غلط را پس می‌دهند؟
آقای رئیس‌جمهوری! داستان این محاسبه غلط می‌تواند حاوی سه درس برای شما و دولت باشد.
اول: شما در هیأت دولت تنها هستید و باید راهی برای اعتبارسنجی ادعا‌های وزرا و زیردستان بیابید، در غیر این صورت بار‌ها و بار‌ها از این محاسبات و ادعا‌ها آسیب خواهید دید.
دوم: وزرا باید راهی برای اعتبارسنجی ادعا‌های دیوان‌سالاری خود بیابند. شما هم آقای رئیس‌جمهوری، در مقابل هر ادعای وزرا از آنان بپرسید چگونه آن‌را راستی‌آزمایی کرده‌اند؟
سوم: راهی برای مسئولیت‌پذیر کردن وزرا و دیوان‌سالاری در مقابل ادعاهای‌شان بیابید. هزینه روشن‌شدن این نکات گزاف بود، اما خوب است که در ماه‌های اولیه دولت با آن مواجه شده‌اید.