بزرگنمايي:

پیام ویژه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
یکه‌تازی ترامپ برای حل مساله اوکراین، اروپا را آشفته کرده است و حتی مکرون عزم سفر به واشنگتن دارد تا ترامپ را نسبت به عواقب چنین شکافی آگاه کند. آیا ایران که آماده دور جدید مذاکرات با اروپا است، می‌تواند از این شکاف استفاده کند؟
به دنبال میانجی‌گری ریاض برای برگزاری مذاکرات صلح اوکراین در این پایتخت عربی و نادیده گرفتن نقش و حضور چه طرف اوکراینی و چه طرف اروپایی، اختلافات بین دو سوی آتلانتیک بیش از گذشته پررنگ شده است. در همین خصوص، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، اعلام کرد به واشنگتن خواهد رفت تا سعی کند ترامپ را متقاعد کند که منافع او با منافع متحدان اروپایی‌اش مطابقت دارد. مکرون اظهار کرده که این رویکرد برخورد با ایران و چین را سخت‌تر خواهد کرد.
این موضوع یادآور برهه خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت 1397 است که باعث شد تروئیکای اروپایی مسیر متفاوتی را نسبت به واشنگتن در برخورد با ایران انتخاب کنند. اگرچه به دلیل اختلافات تهران با پایتخت‌های اروپایی، تصور تکرار تجربه 1400-1397 دور از ذهن است، اما جمهوری اسلامی در تلاش است حداکثر بهره‌برداری را از این اختلافات به عمل آورد. در همین چارچوب، مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، از تمایل تهران و سه کشور اروپایی برای پیشروی مذاکرات خبر داد و گفت: «ما اکنون با کشورهای اروپایی مذاکره می‌کنیم و چارچوب‌ها و دستوراتی وجود دارد که براساس آنها عمل می‌کنیم تا به توافق دست یابیم.» چندی پیش نیز سخنگوی وزارت خارجه از رایزنی برای دور سوم گفت‌وگوهای ایران و اروپا خبر داد.
بی‌اعتنایی ترامپ به متحدان
وقتی ترامپ هفته گذشته به طور یک‌جانبه با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، درباره آینده اوکراین صحبت کرد، شرکای خود در اروپا را نیز ناامید کرد. دولت او همچنین گفت که دولت‌‌‌های اروپایی به‌رغم درگیری‌‌‌هایی که در داخل مرزهای اروپا رخ می‌دهد، نقشی در مذاکرات آینده نخواهند داشت. این اقدامات باعث نگرانی در اوکراین و سایر نقاط اروپا شد؛ جایی که رهبران نگران هستند از بحث‌هایی که به آینده کشورهایشان مربوط است کنار گذاشته شوند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌‌‌جمهور اوکراین، در مصاحبه‌‌‌ای که روز یکشنبه پخش شد، تکرار کرد که اگر اوکراین در مذاکرات شرکت نکند، کشورش «هرگز» توافق صلح منعقدشده توسط ایالات‌متحده و روسیه را نمی‌‌‌پذیرد.
درعین‌حال اخیرا رئیس‌جمهور فرانسه، رهبران ارشد اروپا از جمله کی‌یر استارمر را به نشستی اضطراری در پاریس دعوت کرد. در این نشست مسائلی حیاتی مانند جنگ اوکراین، آینده امنیت اروپا و کنار گذاشته شدن اروپا از مذاکرات صلح میان ایالات متحده و روسیه بررسی شد. روزنامه بریتانیایی گاردین در این خصوص معتقد است: «ایده‌ امانوئل مکرون برای یکپارچه‌سازی توانمندی‌های هسته‌ای اروپا، تاکنون به بحث‌های گسترده‌ای در سطح قاره دامن زده است. او از سال 2020 بر این باور بود که شرکای اروپایی باید درباره‌ نقش بازدارندگی هسته‌ای فرانسه در تامین امنیت جمعی اروپا وارد گفت‌و‌گو‌های جدی شوند.» مکرون همچنین در صحبت‌های اخیرش گفت: «نشان دادن هر گونه ضعف در برابر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، باعث خواهد شد که برخورد با چین و ایران دشوارتر شود.» وی افزود: «عدم قطعیت در مورد نحوه برخورد ترامپ با تهاجم روسیه به اوکراین که سه سال است ادامه دارد، نگران‌کننده است. زلنسکی رئیس‌جمهور قانونی اوکراین است.»
راه سخت مذاکره با آمریکا
از سوی دیگر مجید تخت‌روانچی در بخش دیگری از مصاحبه روز چهارشنبه‌اش با برنامه «ژئوپلیتیک» در شبکه «العهد» درباره مساله مذاکره با آمریکا گفت: «رهبر انقلاب چارچوب کلی در مساله مذاکره با آمریکا را مشخص کردند و ما به آن پایبند هستیم. این مساله یک پیش‌زمینه تاریخی دارد که نباید فراموش کنیم. ما در سال 2012 مذاکره را آغاز کردیم و در سال 2013 پس از آنکه روحانی رئیس‌جمهور کشور شد، مذاکرات جدی شد و در سال 2015 به برجام دست یافتیم.» معاون سیاسی عراقچی افزود: «این مذاکرات سخت و پیچیده بود اما پس از توافق، شاهد آن بودیم دولت آمریکا به آن پایبند نبوده و این مساله را در دولت اوباما و همچنین دولت ترامپ شاهد بودیم، بنابراین ما نباید این پیش‌زمینه را فراموش کنیم.»
فرصتی برای ایران؟
اکنون این پرسش‌ها مطرح است که آیا مذاکرات ایران و اروپا در صورت شروع دور سوم و تداوم آن بدون حضور و نقش‌آفرینی آمریکا نتیجه‌ای خواهد داشت؟ همچنین ایران چطور می‌تواند از این اختلافات فراآتلانتیک در راستای کسب منافع خود بهره بگیرد؟ مرتضی مکی‌، کارشناس مسائل اروپا، در پاسخ به این پرسش روزنامه «دنیای اقتصاد» که آیا ایران می‌تواند از اختلافات بروکسل و واشنگتن بهره‌برداری کند، توضیح داد: «همواره شکاف‌ها و اختلاف‌هایی که میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وجود دارد، می‌تواند فرصت‌هایی را برای دیگر کشورها ایجاد کند. اما حد و اندازه و میزان موفقیت و عدم موفقیت این سیاست، بستگی به نوع و میزان اختلاف میان قدرت‌ها دارد.» مکی ادامه داد: «حمله به روسیه به اوکراین و صف‌آرایی دولت‌های اروپایی و آمریکا در برابر روسیه، فرصتی را برای کشورهای نفت‌خیز و کشورهای نوظهور اقتصادی مانند هند و اندونزی ایجاد کرد و برخی از آنها با وجود اینکه روابط استراتژیک با آمریکا داشتند اما تلاش کردند از این فرصت ایجادشده حداکثر بهره‌برداری اقتصادی را در چارچوب منافع خود داشته باشند.» وی معتقد است برای ایران نیز می‌تواند این فرصت ایجاد شود تا به‌نوعی از شرایط انزوای کنونی خارج شود.
مکی با اشاره به اینکه در دولت اول ترامپ اختلاف عمیقی بین آمریکا و اروپا در خصوص برجام وجود داشت، گفت: «هرچند دولت‌های اروپایی نتوانستند منافع اقتصادی ایران را برای بهره‌مندی از برجام تامین کنند، اما اراده سیاسی آنها حفظ برجام بود و در دو مورد در برابر قطعنامه‌های آمریکا علیه ایران در شورای امنیت ایستادند.»
این کارشناس تبیین کرد: «اما در دولت دوم ترامپ با شرایط سیاسی، منطقه‌ای و جهانی متفاوتی روبه‌رو هستیم و تنش میان تهران و بروکسل بسیار عمیق و گسترده است و فراتر از برنامه هسته‌ای ایران است؛ آنها نسبت به مواضع ایران و همکاری‌اش با روسیه بسیار ناخشنود هستند و آن را در جهت تهدید امنیت اروپا می‌دانند. در خصوص موضوع غزه نیز آنها این موضوع یعنی حمایت ایران از محور مقاومت را پیش‌شرط مذاکره قرار داده‌اند.» مکی با بیان این موضوع که طی هفته‌های اخیر شاهد تنش زیادی میان اروپا و آمریکا بر سر چگونگی مواجهه با روسیه و حل‌وفصل بحران اوکراین هستیم، گفت: «سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا در قبال بحران اوکراین و نادیده انگاشتن اروپا، آنها را نسبت به تامین امنیت و منافع‌شان به‌شدت نگران ساخته و پیمان ناتو از درون در حال اضمحلال است و عملا سیاست امنیتی مشترکی در میان دولت‌های اروپایی و آمریکایی شاهد نیستیم.»
وی درباره فلسفه شکل‌گیری پیمان ناتو توضیح داد: «پیمان امنیتی ناتو برای مقابله با خطر کمونیسم تشکیل شد و پس از پایان جنگ سرد، آمریکا موضوع گسترش قوم‌گرایی در منطقه بالکان و مقابله با تروریسم را به‌عنوان جایگزین خطر شوروی قرار داد و چتر امنیتی ناتو گسترش یافت.» به گفته مکی، اما امروز ترامپ دیدگاهی‌هایی را مطرح می‌کند که بر اساس آنها، تهدیدات امنیتی مشترک میان دو طرف در حال کاهش است و می‌تواند فلسفه وجودی ناتو را بیش از پیش زیر سوال ببرد. کارشناس مسائل اروپا تاکید کرد که برای ایران این موقعیت می‌تواند ایجاد شود که از این فضا در جهت منافع خود استفاده کند.
اما او ادامه داد: «با توجه به اینکه اغلب تحریم‌های ایران توسط آمریکا اعمال شده و این واشنگتن است که باید تصمیم و اراده‌ای برای لغو آنها داشته باشد، اروپا فقط می‌تواند کانال ارتباطی باشد تا ضمن تنش‌زدایی در مناسبات ایران و آمریکا، تهران بتواند در همکاری با آژانس و دولت‌های اروپایی، شرایط فشار حداکثری را کاهش دهد و از فعال کردن مکانیسم ماشه جلوگیری کند.» مکی همچنین از جمله محدودیت‌های پیگیری این سیاست را گفت: «اگر در دولت اول ترامپ اروپایی‌ها در برابر آمریکا برای حفظ برجام ایستادند، اکنون در شرایطی هستیم که کمتر از 9 ماه به پایان عمر قطعنامه 2231 باقی مانده است و اگر اروپا بخواهد در خصوص برجام در برابر آمریکا بایستد این آخرین فرصت استفاده از تحریم‌ها برای فشار بر ایران را از دست می‌دهد.»
کارشناس مسائل اروپا در نهایت تاکید کرد که تهران ضمن آنکه مذاکرات با اروپا را جهت تنش‌زدایی پیش می‌برد، باید از همه کانال‌های موجود مانند قطر، عمان و عراق برای ارتباط با آمریکا در جهت مذاکرات شرافتمندانه و هوشمندانه استفاده کند. درست است که مذاکرات با آمریکا منع شده اما اگر مذاکرات عزتمندانه صورت بگیرد این کانال‌ها می‌تواند به صورت جدی‌تری فعال شود. همان‌طور که آقای پزشکیان گفتند ایران با مذاکره مخالف نیست بلکه به دنبال مذاکره عزتمندانه است.