بزرگنمايي:

پیام ویژه - تجارت نیوز / در اسفندماه سال 1383 مجلس هفتم شورای اسلامی، قانون تثبیت قیمت ها را تصویب کرد؛ قانونی که قرار بود هدیه‌ای به مردم ایران و مهارکننده تورم باشد اما یکی از چالش‌های اصلی امروز اقتصاد کشور، یعنی ناترازی انرژی را رقم زد.
این روزها ناترازی انرژی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی ایران تبدیل شده است؛ طوری که قطعی‌های مکرر برق و گاز در سال‌های اخیر مشکلات بسیاری را برای بنگاه‌های تولیدی و خانوارها ایجاد کرده است. اما برای جست‌وجوی سرمنشا ناترازی انرژی باید به 20 سال قبل برگردیم؛ به اسفند 1383 و نخستین سال فعالیت مجلس هفتم شورای اسلامی با ریاست غلام‌علی حدادعادل که در آن، قانون تثبیت قیمت ها تصویب شد.
گرچه نمایندگان مجلس در آن زمان، تصویب قانون تثبیت قیمت ها را هدیه‌ای به مردم ایران و ابزاری برای مهار تورم می‌دانستند، طولی نکشید که بسیاری از همان نمایندگان به شکست این سیاست اعتراف کردند؛ چراکه این قانون نه تنها در کنترل قیمت‌ها ناتوان بود، بلکه نرخ‌های بالاتر تورم، از بین بردن انگیزه برای سرمایه‌گذاری در صنایع انرژی و در نتیجه، ناترازی در این بخش را در پی داشت.
بازار
«تجارت‌نیوز» در 20 سالگی تصویب قانون تثبیت قیمت ها در گفت‌وگو با پنج کارشناس اقتصادی، آثار تصویب این قانون بر اقتصاد کشور و ناترازی انرژی را بررسی کرده که مشروح این گفت‌وگو‌ها را در ادامه می‌خوانید.
قانون تثبیت قیمت ها، ضد توسعه و ضد منافع ملت ایران بود
مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی، درباره اثر تصویب قانون تثبیت قیمت ها در مجلس هفتم بر اقتصاد ایران گفت:« قانون تثبیت قیمت ها، یک قانون ضد توسعه و ضد منافع ملت ایران بود. در دولت آقای خاتمی اقتصاد در حال رشد بود و حقوق کارکنان دولت سالانه 15 تا 20 درصد افزایش می‌یافت. از سوی دیگر، قیمت انرژی نیز سالانه 10 درصد رشد می‌کرد.»
او افزود: «با وجود این، از سال 98 قیمت بنزین 1500 تومان است. در حالی که نرخ تورم در پنج سال گذشته به طور متوسط 40 درصد بوده است. یعنی دولت یارانه می‌دهد و افرادی از این یارانه استفاده می‌کنند که چند اتومبیل دارند؛ این در حالی است که نیمی از مردم ایران اصلاً اتومبیل ندارند.»
اقتصاد دستوری محکوم به شکست است
پازوکی همچنین تاکید کرد: «اقتصاد دستوری محکوم به شکست است. مقایسه وضعیت کره شمالی و کره جنوبی نشان می‌دهد اقصاد کره شمالی یک اقتصاد بسته دارد و مردم این کشور در فقر و فلاکت هستند و هیچ نقشی در تحولات جهانی ایفا نمی‌کنند. از سوی دیگر، کره جنوبی یکی از اقتصادهای برتر جهان است، زیرا با جامعه جهانی تعامل دارد و از تکنولوژی غرب استفاده می‌کند. پول ملی کره جنوبی ارزشمند است و این کشور قدرت اقتصادی دارد. این در حالی است که مجلس و دولت ایران، برخوردهای غیرکارشناسی دارند.»
قانون تثبیت قیمت ها یکی از ریشه‌های ناترازی انرژی و خاموشی‌هاست
وحید شقاقی شهری، کارشناس اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی نیز در مورد قانون تثبیت قیمت ها به خبرنگار تجارت‌نیوز توضیح داد: «بدون اینکه درک درستی از اقتصاد وجود داشته باشد، قیمت‌گذاری دستوری در بخشی از اقتصاد شروع شد و یکی از ریشه‌های ناترازی انرژی و خاموشی‌هایی که اتفاق می‌افتد، همین قیمت‌گذاری‌های دستوری است که سبب شد بخش خصوصی تمایلی به سرمایه‌گذاری نداشته باشد.»
او افزود: «به علاوه تحریم‌ها هم موجب شد دولت منابعی برای سرمایه‌گذاری نداشته باشد و این دو عامل دست به دست هم دادند تا کشور با این منابع عظیم در خاموشی فرو برود.»
یکی از مهم‌ترین ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران، ناترازی‌های اقتصاد کلان است
شقاقی شهری همچنین اظهار کرد: «یکی از تبعات ایجاد و تشدید ناترازی‌ها، کاهش تولید شرکت‌هاست؛ یعنی تبعات ناترازی‌های انرژی، کاهش تولید، کاهش صادرات و کاهش سودآوری بنگاه‌های تولیدی خواهد بود و وقتی ناترازی‌ها شدت می‌گیرد، خود ناترازی‌ها در بخش تولید، باعث کاهش عرضه در اقتصاد و تورم می‌شود.»
او همچنین تصریح کرد: «یکی از مهم‌ترین ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران، ناترازی‌های اقتصاد کلان است. این ناترازی‌ها هم به بنگاه‌های تولیدی صدمه می‌زند و هم کسری‌های بودجه را تشدید می‌کند؛ ماحصل این کسری‌های بودجه هم تشدید تورم در اقتصاد ایران است.»
افزایش پلکانی قیمت انرژی نتایج منفی کمتری داشت
حسن فرازمند، کارشناس اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، دیگر کارشناسی بود که در مورد قانون تثبیت قیمت ها با تجارت‌نیوز به گفت‌وگو پرداخت. او در این باره توضیح داد: «طرحی که تدوین شد تا قیمت انرژی به صورت پلکانی و در فرایندی بلندمدت اصلاح شود، برنامه مناسبی بود. قیمت انرژی نباید به صورت ضربه‌ای و شوک‌آور بالا برود. تصور من این است که اگر آن طرح به‌درستی انجام می‌شد و قیمت انرژی به طور پلکانی بالا می‌رفت، نسبت به دیگر روش‌هایی که اجرا شد، نتایج منفی کمتری نشان می‌داد.»
اگر قانون تثبیت قیمت ها تصویب نمی شد، شرایط امروز اقتصاد بهتر بود
این کارشناس در ادامه افزود: «من طرح افزایش پلکانی انرژی را به لحاظ نظری تایید می‌کنم و فکر می‌کنم اگر اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در زمان مناسب انجام می‌گرفت، آثار و پیامد‌های مثبتی در پی داشت. زمان مناسب این طرح، آن زمان بود و فرایند افزایش قیمت در بلندمدت و به صورت جزئی اجرا می‌شد؛ طوری که فشاری روی جامعه ایجاد نکند. اگر این موضوع ادامه پیدا می‌کرد و قانون تثبیت قیمت ها تصویب نمی‌شد، شرایط امروز اقتصاد بهتر بود.»
او همچنین اظهار کرد: «سیاست‌زدگی مدیران کلان جامعه و بی‌توجهی به منافع ملی بر مبنای خرد جمعی، باعث بروز مشکلات شده است. درباره این موضوع، اگر شاخص‌ها و تحلیل‌ها به صورت تخصصی و خارج از تعصب و حب و بغض و صرفاً در راستای منافع ملی طرح می‌شد، وضعیت امروز اقتصاد ایران این‌چنین نبود.»
ادامه دادن قانون تثبیت قیمت ها برای 20 سال تصمیم درستی نبود
میرسامان پیشوایی، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه علم و صنعت نیز نظر خود در مورد تصویب قانون تثبیت قیمت ها را چنین بیان کرد: «اجرای قانون تثبیت قیمت ها قطعاً در بلندمدت اشتباه بود. ممکن است اجرای قانون تثبیت قیمت ها در آن زمان برای دوره‌ای دو تا سه ساله توجیهاتی داشت اما ادامه دادن این قانون برای 20 سال تصمیم درستی نبود. از طرفی در مقابل آن حرکت، امروز ر‌ها کردن یکباره قیمت‌ها نیز کار درستی نیست.»
او ادامه داد: «یکی از رویکرد‌های برای اصلاح ناترازی، مداخله قیمتی است. وقتی دولت یارانه را به ابتدای زنجیره تولید اختصاص می‌دهد و قیمت نهاده‌های تولید را به صورت دستوری تعیین می‌کند، امکانی برای سوءاستفاده از این موضوع در طول زنجیره تأمین فراهم می‌کند که ناشی از اختلاف قیمت نهاده با قیمت واقعی است.»
پیشوایی همچنین خاطرنشان کرد: «با وجود این، در حال حاضر آزاد‌سازی یکباره قیمت‌ها، تجویز درستی نیست؛ زیرا شوکی به کشور می‌دهد و برای جامعه قابل تحمل نخواهد بود؛ به‌ویژه اینکه امروز هم قدرت خرید مردم بالا نیست. با این حال می‌شد در 20 سال گذشته این اصلاح نهادی را در اقتصاد داشته باشیم.»
توقف روند افزایش پلکانی قیمت‌ها قطعا بر ناترازی انرژی تاثیر‌گذار بوده است
امین حق‌نژاد، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه تهران نیز تصویب قانون تثبیت قیمت ها در مجلس هفتم شورای اسلامی را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد: «مساله ناترازی انرژی مال دیروز و امروز نیست. کار‌های بسیاری باید انجام می‌شد که مورد غفلت قرار گرفت و وضعیت امروز اقتصاد را به بار آورد. توقف روند افزایش پلکانی قیمت‌ها قطعا بر ناترازی انرژی تأثیر‌گذار بوده است اما همه مشکل نیست؛ علاوه بر اقتصاد، موضوعات سیاستی نیز در این ناترازی سهیم هستند. نقش مشکلات مدیریتی نیز کمتر از سایر علل و عوامل نیست.»
نرخ انرژی باید به صورت پلکانی افزایش می‌یافت
حق‌نژاد افزود: «نرخ انرژی باید به صورت پلکانی افزایش می‌یافت اما این پرسش همه جامعه است که چرا آن روند ادامه پیدا نکرد. از نظر تخصصی اثر بخشی آن طرح واضح بود.»
او همچنین تاکید کرد: «در طول این سال‌ها، دولت‌ها چقدر احساس مسئولیت داشتند و چقدر آینده‌نگری کردند؟! متاسفانه این عناصر را نداریم. دولت‌ها عوض می‌شوند و افراد مرتباً تغییر می‌کنند و بعضا برای کشور دلسوزی نمی‌کنند. اعمال سیاست‌های مثبت و درست، هزینه‌هایی دارد و بسیاری از افراد حاضر نبودند این هزینه را پرداخت کنند. باید در آن دوره باید فکری به حال مساله انرژی می‌شد که نشد.»