بزرگنمايي:

پیام ویژه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی زارع| سازمان هواشناسی برای هفته اول نوروز 1404 بارندگی در شمال غرب و غرب و دامنه جنوبی البرز و برای هفته دوم نوروز مجددا موج بارشی دیگری پیش‌بینی کرده است. برآورد‌ها برای هفته دوم بارش انباشته برای مناطق محدودی از جنوب شرق کشور با احتمال 25 تا 50 درصد از 50 تا 100 میلی‌متر را نشان داده است.
در مناطق کوهستانی (زاگرس، البرز) برف زمستانی انباشته می‌شود. گرم شدن سریع بهاری می‌تواند ذوب برف را تسریع کند و جریان رودخانه را افزایش بدهد. اگر همراه با باران شدید باشد، خطر سیلاب را افزایش می‌دهد. پیش‌بینی‌ها برای فروردین اغلب باران‌های متوسط تا شدید و بارندگی‌های بالاتر از حد متوسط، به‌ویژه در غرب و شمال ایران، می‌تواند باعث سیلاب شود. ال نینوی جدیدی که برای آغاز سال 1404 پیش‌بینی شده، می‌تواند بارندگی را در منطقه افزایش بدهد. سیلاب شدید ناشی از بارندگی‌های بی‌سابقه در نوروز 1398 آسیب‌های زیادی به ایران وارد کرد. زهکشی ضعیف در بیشتر شهرهای ایران مانند تهران، شیراز و تبریز و مشهد اثرات سیلاب را تشدید می‌کند. تغییرات اقلیمی گرایش به سمت بارش شدید، نامنظم و رخدادهای اقلیمی شدید ممکن است خطر سیلاب را حتی در مناطق غیرمعمول تشدید کند. استان‌های شمالی (سواحل کاسپین) غربی (کوهپایه‌های زاگرس) و جنوب غربی (خوزستان و بوشهر) و جنوب شرقی (کرمان و سیستان و بلوچستان) در معرض سیلاب‌های بهار هستند.
خشکسالی در البرز در زمستان 1403 هم با الگوهای شدید اقلیم و هم با تغییرات اقلیمی مرتبط است، دماهای بالاتر با تغییر بارش برف به باران، بارش برف را در مناطق کوهستانی مانند البرز کاهش داده است. خشکی با بارندگی نامنظم‌تر منجر به دوره‌های خشک طولانی‌مدت و گاه بارندگی‌های شدید و غیرمفید شده است. تغییرات کاربری اراضی، برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و شهرنشینی ناپایدار در شهرستان‌های استان‌های تهران و البرز آسیب‌پذیری در برابر خشکسالی را تشدید کرده است. کشور از دهه 1370 شمسی به دلیل سوءمدیریت و همچنین روندهای اقلیمی مانند کاهش بارندگی و افزایش دما - مطابق با تغییر اقلیم منطقه‌ای- با تنش آبی بدتر مواجه شده است. اگر البرز به ذوب برف زمستانی متکی باشد، زمستان‌های گرم‌تر می‌تواند ذخایر آب را حتی با بارش‌های معمولی کاهش دهد. مداخلات انسانی در حذف فضای سبز و نفوذ ناپذیر کردن زمین با آپارتمان‌سازی تقریبا در تمام فضاهای شهری و حومه شهری موجود و آبیاری ناکارآمد اثر خشکسالی را تقویت کرده است. این ناحیه دوره‌های خشک طولانی ‌مدت همراه با بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت را تجربه خواهد کرد. این «تناوب خشک و مرطوب» با افزایش دما هدایت می‌شود. بدین‌ترتیب که نرخ تبخیر مرتبا افزایش می‌یابد و رطوبت خاک را در خشکسالی کاهش می‌دهد و همزمان ظرفیت نگهداری آب اتمسفر افزایش می‌یابد که به نوبه خود منجر به بارش‌های شدیدتر ناگهانی می‌شود. این شرایط منطقه را برای سیلاب‌های ناگهانی آماده می‌کند. رشته کوه‌های البرز برای رهاسازی تدریجی آب به برف زمستانی متکی است. زمستان‌های گرم‌تر تجمع برف را کاهش داده اما ذوب‌های سریع بهاری یا رویدادهای غیرفصلی باران باعث روان‌آب‌های ناگهانی و طغیان رودخانه‌ها و سامانه‌های زهکشی می‌شوند.
سیلاب سراسری فروردین 1398 ایران پس از یک خشکسالی طولانی، 26 استان کشور را درگیر کرد. بارندگی شدید در زمین‌های خشک شده به میزان کل بارش قابل انتظار در یک سال در بازه زمانی 24 یا 48 ساعت باعث رواناب سریع شد که نشان داد شرایط خشکسالی آسیب‌های سیلاب را چطور بیشتر می‌کند. مدیریت ضعیف آب، سیستم‌های زهکشی قدیمی و جنگل‌زدایی در البرز ظرفیت زمین را برای جذب بارندگی کاهش داده است. البته بارش برف سنگین در بعضی نواحی البرز و آذربایجان در دی و بهمن 1403 در کوتاه‌مدت باعث اختلال در ارتباطات و دسترسی‌ها نیز شد.
مدیریت ضعیف مخازن سدها و گسترش بی‌رویه شهرها به همراه تضعیف زیرساخت‌های ایران برای مقابله با اثرهای تغییرات اقلیمی موجب شده تا شهرهای سیل‌خیز آسیب‌پذیری بیشتر در برابر سیلاب داشته باشند. اجرای تراس‌بندی، احیای جنگل‌ها و ساماندهی برای نفوذ آب باران می‌تواند روان‌آب را کاهش بدهد.
ازسوی دیگر رشد جمعیت در تهران و پیرامون آن در ربع قرن گذشته عمدتا به دلیل مهاجرت از همه جای کشور به تهران به صورت شتابان صورت گرفته است. این جمعیت که روز به روز تمرکز بیشتری در این محدوده می‌یابد عملا با افزایش ریسک سیلاب در شهرهای استان‌های تهران و البرز مواجه است. رشد جمعیت در شهرهای استان تهران از سال 1380 بسته به روند شهرنشینی، حاشیه‌نشینی و سیاست‌های دولت‌های وقت به ‌طور قابل‌توجهی متفاوت بوده است. سرشماری‌های ملی ایران هر 10 سال یک‌بار (1385، 1395و بعدی در 1405) انجام می‌شود. در سال 1385 جمعیت استان تهران 12.1 میلیون و در سال 1395 حدود 13.3 میلیون نفر اعلام شده. جمعیت تخمینی استان در پایان اسفند 1403 حدود 14.4 میلیون نفر است. متوسط رشد سالانه 1.1 تا 1.3درصد بوده است. البته نرخ رشد جمعیت از نیمه دهه نود در داخل شهر تهران حدود 1.1درصد و در شهرستان‌های پیرامونی تهران بین 1.2 تا 1.4درصد و بیشتر از پهنه داخلی شهر تهران بوده است. در اسلامشهر جمعیت از 350 هزار نفر (1380) به حدود 550 هزار نفر (1403) افزایش یافته است. در شهریار این افزایش از 250 هزار نفر به حدود 750 هزار نفر رسیده است. بخشی از این رشد ناشی از اهدای مشوق‌ها برای مناطق صنعتی در حومه شهر است که باعث جذب مهاجران شده است. رشد سریع حومه شهر تهران فشار سنگینی بر زیرساخت‌های آبی منطقه وارد می‌کند. در استان تهران شهرستان‌های آسیب‌پذیرتر شامل شهرستان‌های دماوند، شمیرانات و فیروزکوه واقع در دامنه‌های جنوبی البرز با رودخانه‌های فصلی پرآب و با سیلاب‌هایی مانند سیلاب مرداد 1401 هستند. ساخت و ساز در حریم مسیل‌ها و ذوب سریع برف‌های زمستانی در بهار خطر سیلاب را افزایش می‌دهد. شهرستان ری و مناطق جنوبی تهران مانند چهاردانگه به دلیل شبکه زهکشی ضعیف آسیب‌پذیری بالایی دارند. شهرستان‌های اسلامشهر، رباط‌کریم و شهریار با توسعه صنعتی و مسکونی سریع در حریم مسیل‌های طبیعی زیرساخت‌های قدیمی و ناکافی برای مدیریت سیلاب (به ویژه در اسلامشهر) و شهرستان ورامین با قرارگیری در مخروط افکنه جاجرود و انتهای حوضه آبریز تهران و تجمع روان‌آب‌های مناطق شمالی در زمین‌های کشاورزی و کانا‌ل‌های آبیاری به درجات مختلف در معرض آسیب‌های سیلاب ناگهانی و واریزه‌ای قرار دارند.
در استان البرز شهرستان آسیب‌پذیر کرج با عبور رودخانه کرج از مرکز شهر و مناطق پرجمعیت (مانند محله‌های حاشیه رودخانه) و ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم رودخانه و کاهش ظرفیت عبوری آن و سیلاب 26 تیر 1394 سیجان در شمال شرق کرج شناخته می‌شود. شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد واقع در دشت‌هایی که محل تجمع آب‌های سطحی هستند و زمین‌های کشاورزی وسیع و نبود سیستم زهکشی کارآمد و شهرستان طالقان با مناطق کوهستانی با احتمال رگبارهای شدید بهاری و رواناب ناگهانی و روستاهای واقع در مسیر مسیل‌ها ممکن است در معرض خطر باشند.
در بهار 1404 ممکن است بارش شدید و ناگهانی برف سنگین، ذوب سریع برف‌ها باعث افزایش ناگهانی آب رودخانه‌ها شود. افزایش بارش‌های نامنظم و سیلابی در سال‌های اخیر و فقدان برنامه‌ریزی ریسک سوانح طبیعی در نواحی شهری و ساخت و ساز در حریم‌های سیلابی شهری و محله‌های حاشیه‌نشین در اطراف رودخانه‌های شمال تهران و کرج، کن و جاجرود و مناطق صنعتی واقع در دشت‌های پایین‌دست همگی از عواملی است که ممکن است در یک بارش کوتاه‌مدت ولی سنگین احتمالی آسیب‌های سیلاب ناگهانی و واریزه‌ای را گسترده‌تر سازد. 
بازار