بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق / «به خودت توجه کن و مراقب خودت باش» عنوان یادداشت روز در روزنامه شرق به قلم حمزه نوذری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
به احتمال زیاد عبارت‌هایی مانند به خودت توجه کن، مراقب خودت باش، بهترین خودت باش، خودت را بشناس و خودِ خودت باش را شنیده‌ایم. این گزاره‌ها چه معنایی دارند. آیا به این معنی است که به جای توجه و مراقبت از دیگران، باید از خود مواظبت کرد و توجه را از جهان و دیگران به خود داد؟ به جای شناخت جهان باید خود را شناخت؟ آیا این عبارت‌ها به این معنی است که باید اجازه داد خود متجلی شود، خود بیان شود و به معرض نمایش درآید؟ در عرفان و آموزه‌های برخی ادیان چشم‌پوشی از خود رستگاری است. اگر هم بر خود‌شناسی تأکید می‎‌شود، در حقیقت برای دل‌مشغولِ خود نبودن است.
در این رویکرد عبارت به خودت توجه کن، موضوعی است مربوط به تزکیه و تربیت نفس، یعنی نوعی مراقبه. به‌ طور کلی در برخی ادیان خودت را بشناس تا بدانی در مقابل عظمت پروردگار جز موجودی عاجز و ناتوان نیستی. به این معنا، بیشترین خطر خودستایی و تلاش برای تجلی و بیان خود در این جهان است.جامعه‌شناسان تلاش کرده‌اند نشان دهند که خود، در مناسبات و تعاملات اجتماعی ساخته می‌شود. این‌گونه نیست که از قبل خودی وجود داشته باشد (یعنی خود فراتاریخی و استعلایی) و سپس این خود برای دستیابی به خواست‌ها، منافع یا علایقش وارد کنش متقابل با دیگران شود. درواقع خود، زبان، آگاهی و ذهن در کنش متقابل با دیگران ساخته می‌شود. هربرت مید، جامعه‌شناس مشهور آمریکایی، از دو نوع خود سخن می‌گوید: خود مفعولی و خود فاعلی. خود فاعلی خود واکنشگر و پاسخ‌دهنده به دیگران است.
بازار
خود در جامعه‌شناسی دگربنیاد است. خود در آینه دیگران هویت می‌یابد. به‌همین‌دلیل جامعه‌شناسان منتقد خودی هستند که علم اقتصاد، فلسفه و روان‌شناسی معرفی می‌کنند، یعنی فردیت و خود ماقبل مناسبات اجتماعی و خودخواهانه.شاید وقتی برخی افراد عبارت خودت را بشناس یا به خودت توجه کن یا مراقب خودت باش را به کار می‌برند، منظورشان این باشد که به قضاوت و نگاه دیگران بیش از حد اهمیت نده یا طوری رفتار نکن که فقط مطلوب دیگران باشد، یعنی نوعی فاصله‌گیری از امر اجتماعی و تا حدی پناه‌بردن به اندرونی یعنی خودِ خودت.
اما آیا چنین چیزی ممکن است؟ حتی وقتی تنها هستیم و درگیر ذهن هستیم و با ذهن خود گفت‌وگو می‌کنیم، در حقیقت در حال اندیشه درباره مناسبات اجتماعی هستیم. ذهن مملو از دقایق اجتماعی است، یعنی جامعه در ذهن ما در جوش و خروش است و ما درگفت‌وگوی ذهنی با دیگران هستیم اما تصمیم می‌گیریم که کجاها واکنش نشان دهیم، در چه مواقعی بی‌خیال شویم یا کجاها مخالفت کنیم یا موافقت را نشان دهیم. گاهی عبارت به خودت توجه کن و مراقب خودت باش، بدن‌مند می‌شود، یعنی موضوعی است مربوط به لباس، بهداشت و سلامت. اگر در گذشته به خودت توجه کن و خودت را بشناس، مربوط به مسئله کفّ نفس و مراقبه بوده، امروزه بیشتر امری بدن‌مند است. شاید بتوان گفت غلبه امر پزشکی و سلامت بر امر آیینی و عرفانی. فوکو، اندیشمند مهم حوزه علوم انسانی، ایده جالبی را درباره عبارت به خودت توجه کن و خودت را بشناس، در یونان باستان مطرح کرده است و آن این است که اساسا مسئله بر سر فعالیت، رفتار و کنش است، نه نفس و نه ضرورتا امر پزشکی. به خودت توجه کن، یعنی توجه و تمرکز بر فعالیت. به خودت توجه کن، برای یک پزشک یعنی تمرکز و توجه به بیمار، برای فرمانروا یعنی توجه و تمرکز و تلاش برای زیست بهتر شهروندان.
می‌توان بین ایده یونان باستان درباره توجه به خود با سنت جامعه‌شناسی وجه مشترکی پیدا کرد و آن این است که خودت را بشناس و به خودت توجه کن، یعنی یافتن مبنایی برای عمل اجتماعی، یافتن درون‌مایه مشترک با دیگران، یعنی چگونگی امکان زندگی جمعی، انجمنی و دوستان بر پایه مشترکات و هم‌زمان فهم تفاوت‌ها. در این معنا خودشناسی و مراقبت از خود یعنی نسبت و دغدغه میان خود و سیاست، خود و هنر، خود و آموزش، خود و شبکه روابط، خود و... .اندیشه رواقی، که نشانه‌هایی از آن در عصر حاضر نیز وجود دارد، خود‌شناسی و توجه به خود را به معنای پناه‌بردن به طبیعت و یکی‌شدن با آن و کاهش مناسبات اجتماعی به کار می‌بردند. در این رویکرد، فهمیدن رابطه خود با طبیعت و جهان برای کاهش درد و رنج آدمی است. پس عباراتی مانند به خودت توجه کن، خودت را بشناس و مراقب خودت باش را در چند رویکرد می‌توان خلاصه کرد:
رویکرد دینی و عرفانی (تأکید بر تزکیه نفس و نوعی مراقبه)، رویکرد اجتماعی (عمل و کنش)و رویکرد پزشکی (بدن‌مندی)در همین زمینه مسئله خودپروری یا پرورش خود مطرح می‌شود (ادامه بحث را در یادداشت بعدی بخوانید).