بزرگنمايي:
پیام ویژه - عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، برای مذاکرات هسته‌ای با آمریکا وارد پایتخت عمان شد. قرار است گفتوگوهای ایران و آمریکا دربارهٔ برنامه هسته‌ای امروز شنبه 23 فروردین در مسقط آغاز شود. عباس عراقچی ریاست هیئت ایرانی را بر عهده دارد و استیو ویتکاف در رأس هیئت آمریکایی، این مذاکرات را هدایت خواهند کرد. اما این مذاکرات، هنوز شروع نشده با واکنش‌هایی همراه شده است.
مذاکرات ایران و آمریکا، در طول سال‌های مختلف با منتقدان یا مخالفانی رو به رو بوده است. این روزها، اما نوع مخالفت‌ها و انتقادات نسبت به مذاکره متفاوت شده و از انتقاد به محتوای مذاکره به سطح هشدار درباره انتشار عکس دو نفره مذاکره کنندگان رسیده است. اما عمده منتقدان مذاکره، شامل چه اشخاصی می‌شود؟
از علی شمخانی و جواد لاریجانی تا گروه‌های سیاسی مخالف دولت پزشکیان
علی شمخانی، مشاور سیاسی رهبری و در یک توییت تاکید کرده است که در صورت «ادامه تهدید‌های خارجی» ایران به همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان می‌دهد. این توییت با واکنش‌های مثبت و منفی متعددی در شبکه اجتماعی ایکس همراه شده و تامی بروس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در واکنش به این اظهارنظر گفته است: «این اقدامات تشدید تنش‌ها و اشتباه محاسباتی ایران خواهد بود.»
محمد جواد لاریجانی، تحلیلگر مسائل سیاسی، نیز در گفت‌و‌گو ویژه خبری درباره روند مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا گفت: «در برجام، اشتباهات زیادی مرتکب شدیم، اما آنها هیچ‌گاه به وعده‌های خود عمل نکردند. قدم اول در مذاکرات جدید این است که آمریکا باید نشان دهد که به تعهدات خود پایبند است. آنها غلط کردند که برجام را پاره کردند. ما چشم‌انداز مشخصی از مذاکرات پیش رو نداریم و از سر نوشتن توافق اصلاً کار درستی نیست. باید تمام جوانب را با دقت سنجید و فقط بر اساس منافع ملی خود عمل کنیم.»
روزنامه کیهان، به مدیریت حسین شریعتمداری، در سرمقاله 23 فروردین 1404 خود، مذاکرات را «تکرار فاجعه برجام» خواند و هشدار داد که آمریکا به دنبال تحمیل محدودیت‌های جدید است. شریعتمداری نوشت: «مذاکره با آمریکا یعنی معامله با دشمن.» کیهان در شماره‌های اخیر خود، تأکید کرده که مذاکرات باید غیرمستقیم بماند و هیچ تصویری از دیدار عراقچی و ویتکاف منتشر نشود، زیرا چنین اقدامی به معنای «نرمش در برابر دشمن» است.
برخی گروه‌های سیاسی مخالف دولت مسعود پزشکیان نیز مذاکرات عمان را نشانه‌ای از سازش با آمریکا و ارائه نقطه ضعف در برابر آمریکا می‌دانند. آنها با استناد به خروج آمریکا از برجام در سال 2018 و تداوم تحریم‌ها، معتقدند هرگونه گفت‌و‌گو، حتی غیرمستقیم، می‌تواند به تضعیف ایران منجر شود. این گروه‌ها مذاکرات را تله‌ای برای گرفتن امتیازات یک‌طرفه در حوزه هسته‌ای و موشکی توصیف کرده و خواستار حفظ فاصله دیپلماتیک با آمریکا، شده‌اند. به جز چهره‌های سیاسی، برخی چهره‌های مذهبی نیز نگرش مثبتی نسبت به مذاکرات ندارند.
امامان جمعه؛ منتقدان اصلی مذاکرات
روز جمعه 22 فروردین تعداد زیادی از امامان جمعه؛ در اظهاراتی مشابه به نقد مذااکرات پرداخته‌اند. برای مثال:
حجت الاسلام لطف‌الله دژکام؛ امام جمعه شیراز، با اشاراتی غیرمستقیم به مذاکرات پرداخته و گفته است: «با توجه به تجربیات گذشته در دوره قبلی ریاست جمهوری ترامپ، تحریم‌ها نمی‌توانند اراده و استقامت ملت ایران را درهم بشکنند و حتی ممکن است فرصت‌های جدیدی را برای توسعه روابط تجاری با سایر کشور‌ها فراهم کنند؛ تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که ترامپ در دوره قبلی ریاست جمهوری خود علیه ایران وارد کرد تا ایران شکست خورد و بعد گفت بیشتر از 16 ماه ایران دوام نمی‌آورد ولی ما چندین سال کشور را اداره کردیم و اقتصاد را هم تجربه کردیم.»
حجت الاسلام، سید احمد محمودی، امام جمعه موقت اصفهان، درباره مذاکرات گفته است: «در چنین وضعیتی، افرادی که دنبال مذاکره هستند، باید توجه کنند با چه کسی در حال گفت‌و‌گو هستند. فردی که خود ادعای هرج و مرج و بی‌منطقی را شعار خود قرار داده، چگونه می‌تواند شریک منطقی باشد؟»
حجت الاسلام عبدالنبی موسوی‌فرد، امام جمعه اهواز درباره مذاکرات گفته است: «موضع حقیقی رهبری همان است که قبلا بود ولی وقتی عده‌ای به دنبال این هستند حضرت آقا موقتاً می‌گویند که بروید مذاکره کنید. مذاکره با آمریکا با روحیه استکباری برای این است که می‌خواهد از شما چیزی بگیرد. او الان انرژی هسته‌ای را بهانه کرد بعد قدرت موشکی و بعد مسائل منطقه‌ای را بهانه می‌کند. گام به گام جلو می‌آید و چیزی به شما نمی‌دهد. مذاکره غیرمستقیم توهین صریح به ترامپ است. یعنی او را برای مذاکره مستقیم قبول نداریم.»
احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد، به عنوان یکی از جدی‌ترین منتقدان مذاکره گفته است: «اصلاً جمهوری اسلامی و انقلاب هیچ، اگر کسی ایرانی باشد و غیرت ایرانی داشته باشد، نمی‌پذیرد که دست خود را خالی کند، همه پیشرفت‌هایش را تسلیم کند و یک گوشه بنشیند کاسه گدایی دست بگیرد تا آمریکا از ما راضی شود. مذاکره با آمریکا خلاف غرور ملی است. در برجام لعنتی! رفتند، نشستند، حرف زدند، خندیدند، دست در دست هم دادند، شانه به شانه خیابان‌گردی کردند و بعد شما دیدید که آمریکا چه کرد. با کمال وقاحت قراردادی را پاره کرد که حتی مصوبه شورای عالی امنیت شده بود. آنها برجام را پیش چشم ملت ایران پاره کردند، حالا ما بیاییم بنشینیم دوباره با همین‌ها مذاکره کنیم؟»
کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران، نیز در این باره گفته است: «رهبر انقلاب فرموده‌اند در مذاکره باید انسان مطمئن باشد که طرف مقابل به آنچه متعهد می‌شود، عمل خواهد کرد. دعوت به مذاکره و اظهار به مذاکره، فریب افکار عمومی است. رئیس جمهور آمریکا از برجام خارج شد و آن را پاره کرد.»
برخی نمایندگان مجلس و به ویژه اعضای جبهه پایداری انقلاب اسلامی
عمده فشار‌ها درباره مذاکرات را می‌توان در سخن نمایندگانی دید که نگرانند مذاکرات به شکل مستقیم برگزار شود. آنها تاکید دارند برقراری مذاکرات مستقیم یک اشتباه بزرگ است و باید مراقب بود کشور در دام مذاکره مستقیم با آمریکا نیفتد. عمده چهره‌هایی که در ماه‌های اخیر نسبت به مذاکره هشدار داده‌اند این افراد بوده‌اند:
اسماعیل کوثری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی اخیرا درباره مذاکرات گفته است: «پاسخ ما به دست آمریکایی‌ها رسیده است، اما هنوز برای مجلس پاسخشان مشخص نیست، اما پاسخ ما مشخص است. رسانه‌ها گفتند احتمالا از شنبه این مذاکره به‌صورت غیرمستقیم انجام می‌شود، چون به هیچ‌وجه مذاکره مستقیم را قبول نداریم. به این دلیل می‌گوییم غیرمستقیم که باید ضلع سومی باشد تا دقیقا شاهد باشد که ما چه می‌گوییم و به چه صورت است و این‌طور نباشد که آنها به دروغ چیز دیگری بگویند. آمریکایی‌ها قطعا بدانند اگر بخواهند تهدید کنند تصمیم بر قطع همین مذاکره غیرمستقیم می‌گیریم.»
علی خضریان، نماینده مردم تهران در مجلس نیز با ذکر این نکته که زمان به ضرر آمریکا می‌گذرد، ضمن تاکید بر لزوم غیرمستقیم بودن مذاکرات گفته است: «درک واقعیت‌های صحنه بین‌الملل باعث خواهد شد تا در مذاکره غیرمستقیم پیش‌رو که برخلاف فضاسازی رسانه‌ای دشمن برای ایجاد جنگ روانی، مسبوق به سابقه نیز است، با به رخ کشیدن ضعف‌های ترامپ 2025 به او یادآوری شود که زمان به ضرر آمریکا می‌گذرد.»
مجید دوستعلی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی 20 فروردین ماه در مجلس در نطق میان دستور خود گفت: «دشمن مستکبر با شاخ و شانه کشیدن دنبال این است تا مطالبه خود را به ملت عزیز تحمیل کند. اما هیهات من الذله. امروز سخن از مذاکره به میان آمده است. اولاً مذاکره همراه با تهدید و تحمیل نظر که مذاکره نیست. ثانیاً مذاکره با دولتی که عهد شکنی چیره و سلوک آن می‌باشد و تجربه قبلی را مجدداً تجربه کردن امری پسندیده نیست. مگر اینکه طرف مذاکره ایران در شیوه و سیره خود تجدیدنظر کرده باشد که به نظر می‌آید امری محال باشد. چون ذات استکبار و شیطان با عهد شکنی گره خورده است و اما دنیا بداند و بفهمد که جمهوری اسلامی دنبال خونریزی نیست. آمادگی خود را برای مذاکره، اما به نحو غیرمستقیم اعلام کرده است. قطعاً مذاکره مستقیم در وضعیت فعلی مورد تایید نیست و باید بر این امر مواظبت جدی نمود. محدوده مذاکرات غیر مستقیم معلوم و مشخص است. محور مسئله هسته‌ای ایران است و دخالت موضوعات دیگر در این مذاکرات موضوعیتی ندارد.»
تظاهرات و تجمعات خیابانی علیه مذاکرات
در هفته‌های اخیر، تجمعات محدودی علیه مذاکرات عمان در ایران وجود داشته؛ با این وجود تصاویر این تجمعات در شبکه‌های اجتماعی پربازدید شده است:
طی هفته منتهی به مذاکرات، در تهران گروهی از دانشجویان اصولگرا مقابل وزارت امور خارجه تجمع کردند و شعار‌هایی مانند «مذاکره با آمریکا، خیانت به ملت» سر دادند. آنها خواستار غیرمستقیم ماندن مذاکرات و پرهیز از هرگونه نمایش دوستی بین ایران و آمریکا شدند.
مردم قم نیز، روز جمعه، 22 فروردین بعد از اقامه نماز، یک راهپیمایی برگزار کرده و علیه مذاکرات و تیم مذاکره کننده پلاکارد‌هایی در دست داشتند. در یکی از این پلاکارد‌ها نوشته شده بود؛ «هر آنکه مذاکره شعارش، استخر فرح در انتظارش.» در برخی دیگر از این پلاکارد‌ها مذاکره ایران و آمریکا، وسوسه شیطانی نامیده شده است. مدتی پیش نیز طلاب حوزه علمیه قم تجمعی برگزار کردند و مذاکرات را «مغایر با آرمان‌های انقلاب» دانستند.
به طور کلی عمده استدلال‌های مخالفان مذاکره شامل تاکید بر بی‌اعتمادی به آمریکا در سایه اتفاقی است که در خصوص برجام رخ داد. همچنین مخالفان مذاکره، نگران توان موشکی ایران هستند. اکنون با آغاز مذاکرات ایران و آمریکا پرسش مهم این است که آیا تیم عباس عراقچی در برابر تیم ویتکاف می‌تواند پاسخگوی منتقدان و مطالبه گران باشد یا خیر.