بزرگنمايي:

پیام ویژه - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
میزگرد تحلیلی درباره مذاکرات عمان در تلویزیون همشهری
علیرضا احمدی و محمدعلی حسن‌نیا| روز شنبه همه نگاه‌ها به مسقط، پایتخت عمان دوخته شده بود؛ جایی که عباس عراقچی، وزیر امورخارجه ایران و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در خاورمیانه آمده بودند تا دور تازه‌ای از گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا را هدایت کنند؛ مذاکراتی که نقش ویژه‌ای در پیشبرد مناسبات پیش‌روی طرفین و همچنین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت. توجه و عنایت به این مذاکرات نه‌تنها برای ایران و آمریکا بلکه برای سایر کشور‌های منطقه نیز از اهمیت و حساسیت ویژه‌ای برخوردار است.
این مذاکرات اما در شرایطی آغاز شد که طی روزهای اخیر شاهد حجم سنگینی از فضاسازی‌ها و خبرسازی‌های رسانه‌ای با کلان‌راهبرد تحت فشار قرار دادن ایران بوده‌ایم؛ از ادعای بروز اختلاف در میان مقام‌های ارشد ایران گرفته تا طرح تهدیدهای مختلف درباره نتیجه مذاکرات. اینها در حالی است که فضاسازی‌ها نه‌تنها نتوانسته رویکردهای مذاکراتی ایران را تحت‌تأثیر قرار دهد، بلکه ناظران تحولات بین‌المللی اذعان دارند که دست ایران در مذاکرات مسقط پر است.
در چنین شرایطی آنچه در نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا در عمان از اهمیت راهبردی برخوردار است، راهبردهای مذاکراتی دوطرف است که در نشست تحلیلی تلویزیون همشهری با حضور محسن پا‌ک‌آیین، دیپلمات و سفیر پیشین ایران در جمهوری‌آذربایجان و مصطفی نجفی، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل مورد بررسی قرار گرفت که در ادامه می‌خوانید.
در روزهای اخیر شاهد موضع‌گیری‌های گوناگون در آمریکا درباره موضوع مذاکره با ایران، به‌ویژه درباره چارچوب مذاکره بوده‌ایم. هدف اولیه واشنگتن از چنین رویکردی را چگونه تحلیل می‌کنید؟ موضوع محوری به راه انداختن یک جنگ روانی است یا اینکه هدف ویژه دیگری پیگیری می‌شود؟
محسن پا‌ک‌آیین: رئیس‌جمهور آمریکا دوره دوم ریاست‌جمهوری خود را با نوعی ستیزه‌جویی آغاز کرده‌است. این رویکرد نه‌تنها در مواجهه با ایران، بلکه در برخورد با بسیاری از کشورهای دیگر دیده می‌شود و درواقع هیچ کشوری از رویکرد ستیزه‌جویانه دونالد ترامپ در امان نمانده است. درباره ایران نیز اگرچه برخی انتظار داشتند او نسبت به دور نخست ریاست‌جمهوری‌اش، رویکرد مثبت‌تری داشته باشد، اما شاهد بودیم که نخستین اقدامش، امضای یک یادداشت اجرایی علیه ایران بود؛ بنابراین او از ابتدا مواجهه خود را با ایران با عامل فشار آغاز کرد و کوشید با در پیش گرفتن رویکردی قلدرمابانه، جمهوری‌اسلامی را مرعوب کند. این اما در حالی بود که ایران اعلام کرد تحت فشار مذاکره نمی‌کند و پای میز «مذاکره مستقیم» نیز نمی‌نشیند. اینها در شرایطی است که جمهوری‌اسلامی طی حدود 5دهه اخیر ثابت کرده همواره اهل مذاکره بوده ‌است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در مقاطع مختلف، مذاکره داشته‌ایم؛ ازجمله مذاکراتی که به قرارداد الجزایر منجر شد، اما آمریکایی‌ها بدعهدی کردند. پس از آن، ماجرای «مک فارلین» پیش آمد که طرف مقابل دوباره عهدشکنی کرد. در داستان افغانستان پس از 11سپتامبر نیز در شرایطی که منافع دوطرف در مقطعی هماهنگ شد، مذاکره‌هایی با آمریکایی‌ها صورت گرفت و مقام‌های ارشد آمریکایی اذعان کردند چنانچه اطلاعات ایران نبود، نمی‌توانستیم بر طالبان غلبه کنیم. آنها اما پس از شکست طالبان و روی کار آمدن حامد کرزای، با بهانه‌های واهی، ایران را جزوی از «محور شرارت» معرفی کردند. در دوره اصلاحات هم از ایران خواستند که برنامه هسته‌ای‌اش را تعلیق کند و تأکید کردند که در زمینه دستیابی ایران به صنعت هسته‌ای کمک می‌کنیم، اما بار دیگر بدعهدی کردند. در ماجرای عراق هم با وجود مذاکره‌هایی که با طرف آمریکایی انجام شد، اما باز هم شاهد عهدشکنی آنان بودیم. آخرین مورد هم برجام بود که ترامپ پس از روی کارآمدن، از این توافق خارج شد؛ بنابراین واضح است که ایران به مذاکره به‌عنوان یک «تابو» نگاه نمی‌کند. این ترامپ است که مرد مذاکره نیست؛ آنها می‌خواهند نقد بگیرند و نسیه بدهند، اما ایران زیر بار چنین رویکردی نمی‌رود.
چرا قبل از شکل‌گیری مذاکرات، شاهد راه انداختن جنگ روانی ازسوی طرف آمریکایی بودیم؟ این مدل جنگ روانی، خاص ترامپ است یا اینکه ازسوی تیم مشاوران او القا می‌شود؟ در این چارچوب ارسال بی‌سابقه ناوها به منطقه به چه معناست و آنها به‌دنبال چه هستند؟
مصطفی نجفی: دستورکار آمریکایی‌ها درباره مذاکره با ایران در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ با دوره نخست او متفاوت است؛ در دوره کنونی این موضوع در چارچوب سیاست فشار حداکثری، اما به‌صورت جامع‌تری دنبال می‌شود. نکته اینجاست که بسته سیاستی دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ نتیجه‌بخش نبود؛ چراکه نتوانست رفتار ایران را تغییر دهد. درواقع در کنار فشار اقتصادی، فشار نظامی را نیز اضافه کرده‌اند. براین اساس هم هست که در کنار صدور یادداشت اجرایی ضدایرانی ازسوی ترامپ، شاهد گسیل گسترده تجهیزات سنگین نظامی و راهبردی به منطقه هستیم.
چنین رویکردی را باید یک «بلوف» دانست یا اینکه سیاست ویژه‌ای در پس آن دیده می‌شود؟
نجفی: این رویکرد، یک راهبرد برای ایجاد سایه جنگ با هدف کسب امتیاز از ایران بر سر میز دیپلماسی است و به نوعی «دیپلماسی اجبار» محسوب می‌شود. ازسوی دیگر برخلاف دور نخست، دیپلماسی هم آغاز شده است؛ بنابراین اکنون هم باب دیپلماسی باز شده و هم اینکه احتمال تقابل افزایش یافته است. احتمال هر دو گزینه وجود دارد و طرفین نیز برای هر دو سناریو آماده‌اند.
در روزهای اخیر شاهد ادعای رسانه‌های غربی، ازجمله «رویترز» درباره نگاه‌ها در ایران به موضوع مذاکره بودیم که البته تکذیب شد. انتشار این دست گزارش‌‌ها با چه اهدافی انجام می‌شود؟
محسن پا‌ک‌آیین: یکی از ویژگی‌های این دور از مذاکرات هسته‌ای، وجود اجماع در همه ارکان کشور درباره «مذاکره غیرمستقیم» با آمریکا از مسیر وزارت امورخارجه است. ازسوی دیگر همه قوا، نیروهای نظامی، نخبگان و سلایق مختلف سیاسی هم از این نگاه حمایت کرده‌اند.
در چنین شرایطی آمریکایی‌ها می‌خواهند این اجماع شکسته شود و می‌کوشند ایجاد دوقطبی را در کشور در این زمینه، حتی در سطح سران قوا، القا کنند. این در حالی است که واقعیت به‌گونه دیگری است. تصمیم اتخاذ شده درباره موضوع مذاکره بر مبنای کارشناسی بوده و نکته مهم این است که از موضع برتر در مذاکرات شرکت می‌کنیم؛ چراکه اولا تأکید کرده‌ایم صرفا در موضوع هسته‌ای مذاکره می‌کنیم و دوم اینکه گفته‌ایم مذاکره فقط باید به‌صورت «غیرمستقیم» باشد. این نوع مذاکره در گذشته هم وجود داشته‌ و از موضع قوی خود که به‌دلیل بی‌اعتمادی به آمریکا، با آنها به‌صورت مستقیم مذاکره نمی‌کنیم، عدول نمی‌کنیم. نکته سوم هم این است که «محل مذاکره» را هم ما تعیین کردیم. آنها می‌خواستند مذاکرات در امارات باشد، اما درنهایت گزینه مطلوب ما یعنی عمان تعیین شد؛ بنابراین نکته مهم این است که هم‌اکنون شاهد نمونه‌ای از هماهنگی «دیپلماسی» و «میدان» هستیم. اینها ویژگی‌های خاص مذاکره ایران و آمریکا در این دوره است.
فارغ از نتیجه مذاکرات در عمان، حاضر شدن ایران پای میز مذاکره غیرمستقیم با آمریکا چه پیامی را از طرف تهران برای جامعه جهانی مخابره می‌کند؟
نجفی: سیاست بین‌الملل عرصه پویایی است. موضوع مهم این است که فارغ از جنبه‌های اعلامی، سیاست‌ها براساس تغییرات در صحنه بین‌الملل، تغییر می‌یابند. برخی معتقدند موضع ایران قبل از نامه ترامپ «نفی مذاکره» بود، اما این رویکرد به دلایل مختلف تغییر کرد. بخشی ناشی از رایزنی‌های سیاسی داخلی است که بسیار مهم ارزیابی می‌شود. یک بخش دیگر هم مربوط به تمایل آمریکا برای مذاکره است. آنها بودند که برای ایران نامه ارسال و تقاضای مذاکره کردند. ایران در پاسخ به این نامه، اعلام آمادگی کرد؛ منتها نه در چارچوب مدنظر آنها. براساس شنیده‌ها، آنها برای ایران فرصت 2ماهه تعیین کرده بودند، اما ایران براساس اجماع داخلی جواب نامه را داد که در نهایت منجر به شکل‌گیری مذاکره شد. آنچه مهم است اینکه برخلاف برخی فضاسازی‌های مخرب، مذاکره با آمریکا یک امر استثنا نیست. در همه دولت‌های جمهوری اسلامی با آمریکایی‌ها مذاکره داشته‌ایم و مذاکره هیچ‌گاه «تابو» نبوده‌است. همواره متناسب با سیاست‌های خود، مذاکرات را پیش برده‌ایم که در مقاطعی نیز منجر به کاهش فشارها شده‌است. با وجود این، بدعهدی آمریکایی‌ها نکته مهمی در مذاکرات گذشته بوده‌است. نکته راهبردی اما معطوف به این است که گفت‌وگو در چارچوب منافع ملی ماست.
چرا در برهه کنونی سیدعباس عراقچی، وزیر امورخارجه، به‌عنوان رئیس هیأت مذاکره‌کنندگان ایران انتخاب شده‌است؟
پاک‌آیین: باید درنظر داشت علاوه‌بر اینکه عراقچی وزیر امورخارجه ایران است، از نیروهای متخصص دستگاه دیپلماسی نیز محسوب می‌شود و تجارب گسترده‌ای در این وزارتخانه دارد. او موضوع مذاکره را می‌شناسد و در دوره برجام نیز حضور فعالی داشته و در عمق مذاکرات حضور یافته و بر تحولات این حوزه مسلط است. ازسوی دیگر تیم مذاکره‌کننده آمریکا نیز استیو ویتکاف را در رأس خود می‌بیند که از چهره‌هایی است که تمایل بیشتری برای مذاکره دارد؛ به‌عنوان مثال اگر مارکو روبیو، وزیر امورخارجه آمریکا برای مذاکره با ایران به عمان می‌آمد، با توجه به رویکردهای تند او، مشخص نبود چه می‌شود. ویتکاف فرد مناسبی برای مذاکره است و ترکیب عراقچی – ویتکاف، ترکیب مثبتی است که می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت در مذاکرات شود.
جدا از نتیجه‌ای که ممکن است در مذاکرات به دست‌ آید، اصولا پیام پذیرش مذاکره ازسوی ایران چیست؟
پاک‌آیین: به‌نظرم مهم‌ترین پیام این است که ایران صلح‌طلب است و از مذاکره استقبال می‌کند و درعین حال با نوعی بی‌اعتمادی به طرف مقابل وارد مذاکره می‌شویم؛ چراکه سابقه بدعهدی‌های طرف مقابل را می‌دانیم؛ موضوعی که زمینه‌ساز احتیاط می‌شود. ما در عین اقتدار، از تنش استقبال نمی‌کنیم. نکته دیگر، پر بودن دست ایران در مذاکره است. ما به‌دنبال بمب اتمی نیستیم و این سلاح در دکترین دفاعی ما جایی ندارد؛ در مقابل مطالبه اصولی جمهوری‌اسلامی، رفع تحریم‌هاست. ما خیلی با اعتماد به نفس می‌توانیم در مذاکرات حاضر شویم.
برخی بر این گمان هستند که اگر توافق می‌خواهیم باید سرمایه‌گذاری اقتصادی آمریکایی‌ها را داشته باشیم. آیا اساسا چنین نگاهی درست است و می‌توان شاهد برخی مراودات اقتصادی میان طرفین بود یا اینکه چنین گزاره‌ای خوش‌بینانه به‌حساب می‌آید؟
پاک‌آیین: نکته اینجاست که ما هیچ‌گاه منعی در این زمینه نداشته‌ایم، اما آمریکایی‌ها تاکنون واکنش مثبتی به این موضوع نداشته‌اند. اگر ترامپ عاقل باشد، می‌کوشد با کاهش فشارها مسیر همکاری‌ها را هموار کند تا سرمایه‌گذاران آمریکایی در ایران حضور یابند. شرط تحقق این موضوع، اعتمادسازی و لغو تحریم‌هاست.
گذشته از تحلیل‌های موجود، اصولا بر سر چه موضوع‌هایی مذاکره می‌کنیم؟
نجفی: به‌نظرمن آنچه در مذاکرات ‌دنبال می‌شود، بحث بر سر نامه‌های رد و بدل شده میان تهران و واشنگتن است. ترامپ در نامه خود انتظاراتی را مطرح کرده‌است؛ بدون اینکه از «امتیازات» سخنی بگوید. به‌نظرم مذاکرات حول محور محدود کردن انتظارات و قرار دادن گفت‌وگوها روی ریلی مشخص است. آنها همواره موضوع‌های مختلفی ازجمله فعالیت‌های هسته‌ای ایران، بحث موشکی و تحولات منطقه‌ای را مطرح کرده‌‌اند، اما این موضوع، مطلوب ایران نیست. به‌نظرم هیأت ایرانی از یک‌سو به‌دنبال محدود کردن مذاکرات در موضوع هسته‌ای است و ازسوی دیگر روی موضوع مهلت 2ماهه آمریکایی‌ها کار خواهد کرد.
با توجه به وضعیت کنونی، می‌توان گفت که به سمت توافق پیش می‌رویم؟
نجفی: باید دید در مذاکرات عمان چه تحولی روی خواهد داد؛ اینکه پس از مذاکرات چه گفته می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نکته مهم این است که ترامپ در دوره کنونی ریاست‌جمهوری‌اش، از دوره اول تجربه‌ای بابت مشاوره‌های چهره‌های تندرویی مانند بولتون اندوخته بود و با آن ذهنیت وارد حل و فصل پرونده‌های بحرانی مطرح برای آمریکا نشد. او برای مذاکره با ایران فرد مورد اعتماد خود را معرفی کرد و تیم امنیت ‌ملی‌اش را یک گام عقب‌تر نگه داشت. ازسوی دیگر حضور ویتکاف خیلی مهم است. اگر موفق نشود، احتمال ورود چهره‌های تندروتر وجود دارد که نمی‌تواند برای مذاکرات مطلوب باشد.
بازار