بزرگنمايي:

پیام ویژه - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
علی مزروعی| موج اخبار متناقض و اطلاعات نادرست از رسانه‌های دولتی فضای اطلاع‌رسانی دولت را به‌شدت آشفته کرده است. ادعاهای غیرواقعی درباره انتصاب محسن اسماعیلی به‌عنوان معاون پارلمانی و راهبردی رئیس‌جمهور که توسط دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت تکذیب شد، به‌روزترین نمونه این نابسامانی است. شایعات بی‌اساس درباره تغییرات در وزارت اقتصاد دومین روایت متزلزل از تغییرات درون دولت است که در چند روز اخیر منتشر شده است. 
ماجرای سفر پرهزینه شهرام دبیری، معاون سابق پارلمانی به قطب جنوب که ابتدا توسط ایرنا تکذیب شد؛ اما سپس با شواهد غیرقابل‌انکار تأیید و به عزل او منجر شد، نمونه‌ای دیگر از این خطاهای رسانه‌ای است. اظهارات متناقض مقاماتی چون فاطمه مهاجرانی درباره رفع فیلتر تلگرام و یوتیوب یا انتقال پایتخت به مکران از شکاف عمیق در سیاست‌گذاری و اطلاع‌رسانی حکایت دارد. این آشفتگی، اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی را خدشه‌دار کرده و در شرایط حساس مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا، توانایی دولت در مدیریت جنگ روانی رسانه‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد. فقدان استراتژی منسجم رسانه‌ای دربرابر فشارهای رسانه‌ای خارجی ضرورت بازنگری در رویکردهای اطلاع‌رسانی را برجسته می‌کند. ادامه این روند می‌تواند فضا را برای شایعات و اخبار جعلی بازتر کرده و اعتبار دولت را به خطر اندازد.
تناقض‌گویی درمورد انتصابات دولت
خبرگزاری دولتی ایرنا در اقدامی عجیب، خبری مبنی‌بر انتصاب محسن اسماعیلی به‌عنوان معاون راهبردی و پارلمانی رئیس‌جمهور منتشر کرد و مدعی شد او جایگزین محمدجواد ظریف و شهرام دبیری شده است. این خبر درحالی منتشر شد که تنها چند ساعت بعد، محمد گلزاری، دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت آن را «غیردقیق» خواند و اعلام کرد گزینه‌های این دو معاونت همچنان درحال بررسی‌اند. این تکذیب سریع، نشان‌دهنده نبود هماهنگی در بالاترین سطوح اطلاع‌رسانی دولت بود. نکته قابل‌تأمل این است که در چند روز اخیر این اولین‌بار نیست که چنین اخبار متناقضی از سوی منابع رسمی منتشر می‌شود؛ پیش‌تر نیز محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی دولت، طیب‌نیا را گزینه اصلی وزارت اقتصاد برای جایگزینی عبدالناصر همتی معرفی کرده بود. همزمان برخی رسانه‌ها با رویکردی سیاسی شایعه کردند رئیس‌جمهور با شرط طیب‌نیا برای جایگزینی نوبخت به‌جای فرزین در بانک مرکزی موافقت کرده اما این ادعا نیز به‌سرعت توسط یکی از نزدیکان طیب‌نیا تکذیب شد که تأکید کرد علاوه بر عدم حضور طیب‌نیا در دولت شایعات درباره شرط‌گذاری برای بانک مرکزی نیز بی‌اساس است. این زنجیره از اخبار ضدونقیض، تصویری آشفته از فرایند تصمیم‌گیری در دولت ارائه می‌دهد. فقدان یک‌صدای واحد و قابل‌اعتماد در اعلام انتصابات کلیدی، این پرسش را مطرح می‌سازد که آیا دولت در مدیریت داخلی خود به‌اندازه کافی منسجم است؟ 
سفر جنجالی به قطب جنوب و تکذیب‌هایی که تکذیب شد
خبرگزاری دولتی ایرنا پیش‌ازاین نیز یک‌بار دیگر با انتشار اخبار اشتباه در مرکز یک جنجال رسانه‌ای قرار گرفته بود، زمانی که تلاش کرد حاشیه‌های سفر پرهزینه شهرام دبیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور به قطب جنوب را تکذیب کند. این سفر که با انتقادهای گسترده رسانه‌ها و افکار عمومی به‌دلیل هزینه‌های گزاف آن همراه شده بود، ابتدا توسط ایرنا رد شد اما این تکذیب خیلی زود رنگ باخت. ایرنا که در ابتدا ضمن تکذیب این خبر با استناد به اظهارات یکی از اعضای دفتر دبیری، استوری اینستاگرامی همسر دبیری را که از سفرشان به قطب جنوب خبر می‌داد، تصویری متعلق به گذشته دانسته و مدعی شده بود انتشار آن با هدف تخریب دولت صورت گرفته، درنهایت وادار شد ضمن عذرخواهی اعلام کند این تکذیبیه غلط براساس اطلاعات روابط‌عمومی معاونت پارلمانی منتشر شده است. این خطای رسانه‌ای نشان‌دهنده ضعف شدید در راستی‌آزمایی اطلاعات در بدنه رسانه‌های دولتی بود، درنهایت این ماجرا به عزل دبیری منجر شد. رئیس‌جمهور در حکم عزل دبیری بر پایبندی به صداقت و عدالت تأکید کرد تا به این طریق واکنشی مستقیم به روایت‌سازی‌های غلط و غیرصادقانه نشان داده باشد.
ضریب دادن به یک ادعای جعلی
روزنامه اعتماد، هرچند رسانه‌ای غیردولتی، با انتشار خبری جعلی مبنی بر موافقت رهبر انقلاب با سرمایه‌گذاری 1000 میلیارد دلاری آمریکا در ایران، موجی از جنجال آفرید. این ادعا که به‌سرعت توسط دفتر اطلاع‌رسانی رهبر انقلاب تکذیب شد، اعتماد را وادار به عذرخواهی کرد. این روزنامه در بیانیه‌ای اعلام کرد سوءبرداشت از گزارش اولیه و انتخاب تیتر اشتباه توسط تیم رسانه‌ای اعتماد آنلاین، عامل این خطا بوده و گزارش مذکور از وب‌سایت حذف شده اما این ماجرا تنها به اعتماد محدود نبود؛ الیاس حضرتی، رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت و مدیرمسئول این روزنامه نیز این ادعا را با ارقامی حتی بالاتر (دوهزار میلیارد دلار) در فضای مجازی، ضریب داده بود. رئیس شورای اطلاع رسانی دولت البته این دوهزار میلیارد دلار را فرصت سرمایه‌گذاری خارجی دانسته و آن را صرفاً به آمریکا محدود نکرده بود. فیاض زاهد، دیگر عضو شورای اطلاع‌رسانی نیز با تکرار ادعای سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری و نسبت دادن آن به پیشنهاد رئیس‌جمهور و تأیید رهبری به گسترش این روایت جعلی کمک کرد. چنین خطاهایی به‌ویژه در موضوعات حساسی مانند روابط خارجی و سرمایه‌گذاری کلان می‌تواند پیامدهای سیاسی و اجتماعی سنگینی داشته باشد. این ماجرا این الزام را به‌وجود می‌آورد که نقش شورای اطلاع‌رسانی دولت در مدیریت اخبار حساس زیر ذره‌بین قرار گیرد. چگونه ممکن است مقامات ارشد دولتی چنین ادعاهای بی‌اساسی را ضریب بدهند، بدون آنکه صحت آن را بررسی کرده باشند؟ در شرایطی که کشور با مذاکرات حساس بین‌المللی مواجه است، چنین اشتباه‌هایی می‌تواند به سوءاستفاده طرف‌های خارجی منجر شود و زمینه را برای نفوذ اخبار جعلی و شایعات فراهم آورد.
تناقضات پرتکرار خانم سخنگو
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نمونه دیگری از آشفتگی اطلاع‌رسانی را رقم زد، زمانی که وعده داد تلگرام و یوتیوب تا پایان اسفند رفع فیلتر خواهند شد. این وعده نه‌تنها محقق نشد، بلکه مهاجرانی اخیراً در پاسخ به پرس‌وجوی خبرنگاران، مسئولیت را به شورای‌عالی فضای مجازی ارجاع داد و مدعی شد که باید این موضوع را از آن شورا پیگیری کنند. اما این پاسخ دو مشکل اساسی دارد؛ اولاً اگر تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ از ابتدا در حوزه شورای‌عالی فضای مجازی بوده، چرا مهاجرانی چنین وعده قطعی‌ای داد؟ ثانیاً با توجه به اینکه اکثریت اعضای این شورا از دولتند، ادعای بی‌اطلاعی مهاجرانی از تصمیمات آن غیرقابل‌قبول به نظر می‌رسد. وعده‌های بی‌پشتوانه مانند رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی که مستقیماً به انتظارات عمومی گره‌خورده‌اند، اگرچه شاید در ابتدا واکنش مثبت و تهییج افکار عمومی را درپی داشته باشد اما درصورت عدم تحقق می‌توانند به‌سرعت به نارضایتی اجتماعی بزرگ‌تری منجر شوند. این ماجرا تنها به فیلترینگ محدود نشد، اظهارات متناقض مهاجرانی درباره انتقال پایتخت به مکران نیز به همین ترتیب حاشیه‌ساز شد. او ابتدا این ایده را تأیید کرد، اما چند روز بعد آن را تکذیب و ادعا کرد سخنانش اشتباه فهمیده شده است.
آشفتگی رسانه‌ای نمودی از اختلافات درون دولت است
آشفتگی در اطلاع‌رسانی دولت تنها به رسانه‌ها محدود نمی‌شود، بلکه ریشه در اختلافات درون دولت و فقدان هماهنگی در سیاست‌گذاری دارد. نمونه بارز آن، اظهارات متناقض درباره تعامل با آمریکا است. چندماه پیش، عبدالعلی‌زاده، معاون رئیس‌جمهور در اقتصاد دریامحور از لزوم مذاکره مستقیم و رودررو با مقامات آمریکایی سخن گفت. اما در دور جدید مذاکرات در عمان، دولت بر رویکرد مذاکرات غیرمستقیم و باواسطه تأکید کرد. این تناقض‌ها، به‌ویژه در موضوع حساسی مانند مذاکرات بین‌المللی می‌تواند به سوءاستفاده طرف مقابل برای امتیازگیری بیشتر منجر شود. همین اظهارات نسنجیده باعث شد وزارت امور خارجه از مقامات دولتی بخواهد از اظهارنظر درباره مذاکرات خودداری کنند. اوج این آشفتگی در تصمیم‌گیری نیز در ایده انتقال پایتخت به سواحل مکران نمایان شد. محمدرضا عارف در 17 دی مدعی شد مکران یکی از گزینه‌های انتقال پایتخت است و فاطمه مهاجرانی روز بعد این ایده را تأیید کرد اما تنها چند روز بعد، مهاجرانی این اظهارات را تکذیب و ادعا کرد سخنانش اشتباه فهمیده شده است. این خبررسانی حتی با انتقاد شدید دو عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت، فیاض زاهد و محمد مهاجری، مواجه شد. آن‌ها در یادداشتی مشترک تأکید کردند اظهارات بدون پشتوانه کارشناسی، تنها به کاهش اعتماد عمومی و لکه‌دار شدن اعتبار دولت منجر می‌شود. این اختلافات داخلی که حتی به سطح اعضای شورای اطلاع‌رسانی رسیده، دلیل دیگری برای نشان دادن فقدان انسجام در تصمیم‌گیری‌های دولت و اطلاع‌رسانی در مورد تصمیمات است.
بی‌اعتمادی عمومی به دیده شدن شایعات کمک می‌کند
شیوه پرتناقض و آشفته اطلاع‌رسانی دولت چهاردهم در مقایسه با دولت‌های گذشته بی‌سابقه است. انتشار اخبار متناقض، از انتصابات گرفته تا سیاست‌های کلان مانند انتقال پایتخت یا رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی، تصویری از دولتی فاقد استراتژی رسانه‌ای روشن ارائه می‌دهد. این آشفتگی فضا را برای گسترش شایعات و اخبار جعلی بازتر می‌کند. زمانی که رسانه‌های دولتی و مقامات ارشد اطلاعات نادرست یا متناقض منتشر می‌کنند، اعتماد عمومی به منابع رسمی کاهش می‌یابد و مردم به سمت منابع غیررسمی و شبکه‌های اجتماعی روی می‌آورند، جایی که فیک‌نیوزها به‌راحتی رشد می‌کنند. فقدان یک صدای واحد و قابل‌اعتماد، نه‌تنها توانایی دولت در جلب حمایت عمومی را تضعیف می‌کند، بلکه به مخالفان و رقبای خارجی فرصت می‌دهد تا از این ضعف برای پیشبرد اهداف رسانه‌ای خود بهره‌برداری کنند. این وضعیت ضرورت بازنگری فوری در ساختار اطلاع‌رسانی دولت را نشان می‌دهد. بدون هماهنگی و شفافیت، دولت نه‌تنها در مدیریت بحران‌های داخلی ناکام می‌ماند، بلکه دربرابر جنگ روانی خارجی نیز آسیب‌پذیرتر می‌شود. ادامه این روند می‌تواند به کاهش سرمایه اجتماعی و تشدید بی‌اعتمادی منجر شود، چیزی که در بلندمدت اثرات مخربی بر کارآمدی و مشروعیت دولت خواهد داشت.
تقابل با جنگ روانی ترامپ بدون استراتژی نمی‌شود
همزمان با آغاز مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا، مقامات این کشور ازجمله خود ترامپ در فضای رسانه‌ای به‌شدت فعال شده و تلاش می‌کنند پیش از هر نتیجه‌ای، روایت پیروزی برای خود بسازند. چنین تلاشی اگر به نتیجه برسد طرف آمریکایی برای امتیاز دادن در فضای واقعی کمتر تحت‌فشار قرار گرفته و این یعنی تضعیف تیم دیپلماسی ایران. دونالد ترامپ در دیدار با نتانیاهو مدعی شد مذاکرات مستقیم آغاز شده، اما برگزاری مذاکرات غیرمستقیم در مسقط نشان داد ایران بر چهارچوب مدنظر خود پافشاری کرده است. این تحرکات رسانه‌ای که هدفش تأثیرگذاری بر فضای داخلی ایران و فشار بر تیم مذاکره‌کننده برای امتیازدهی است، نیاز به هماهنگی رسانه‌ای قوی را بیش‌ازپیش آشکار می‌کند. اما آشفتگی کنونی در فرایند اطلاع‌رسانی دولت، از تکذیب‌های مکرر تا اظهارات متناقض مقامات، این نگرانی را ایجاد کرده که آیا دولت برای چنین جنگ روانی آماده است؟ در شرایطی که طرف‌های خارجی از فشار رسانه‌ای برای تضعیف موضع ایران استفاده می‌کنند، فقدان استراتژی منسجم اطلاع‌رسانی می‌تواند به فرصت‌سوزی منجر شود. اعضای شورای اطلاع‌رسانی دولت که خود در مواردی به این آشفتگی دامن زده‌اند، نتوانسته‌اند نقش مؤثری در ایجاد انسجام ایفا کنند. این وضعیت ضرورت بازنگری در تاکتیک‌ها و حتی ترکیب تیم رسانه‌ای دولت را برجسته می‌کند. بدون هماهنگی و جدیت در این میدان تقابل رسانه‌ای، ایران در برابر فشارهای خارجی آسیب‌پذیر خواهد بود. تقویت این هماهنگی نه‌تنها برای مدیریت مذاکرات بین‌المللی حیاتی است، بلکه برای حفظ اعتماد عمومی و جلوگیری از نفوذ شایعات نیز ضروری است. دولت باید این چالش را جدی بگیرد و با اصلاح رویکردهای رسانه‌ای، به‌جای واکنش‌های منفعلانه، ابتکار عمل را در دست گیرد.
بازار