چاپ

پیام ویژه - شرق / «تجلی جامعه مدنی قدرتمند» عنوان یادداشت روز در روزنامه شرق به قلم حمزه نوذری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
در حدود صد سال پیش گرامشی، جامعه‌شناس ایتالیایی، در زندان دوره فاشیستی نوشته است: مهم‌ترین تفاوت شرق و غرب در وجود یا نبود جامعه مدنی است. از نظر او در غرب جامعه مدنی قوی و گسترده‌ای وجود دارد که اجازه تغییرات انقلابی نمی‌دهد؛ به‌این‌دلیل که از وضعیت رضایت دارد و دولت توانسته است اقتصاد را در خدمت جامعه‌ مدنی قرار دهد. در‌حالی‌که در شرق جامعه ‌مدنی در مرحله جنینی است و به‌همین‌دلیل در شرق، تغییرات ناگهانی مانند انقلاب خیلی سریع پیش می‌رود. علاوه‌بر‌این از نظر گرامشی برای ایجاد تغییرات بنیادین نیاز به اجماع و رضایت گروه‌های مختلف جامعه مدنی است. اما جامعه مدنی قوی فقط در آلمان، فرانسه، انگلستان و آمریکا نیست. اعلام حکومت نظامی در کره جنوبی که با مقاومت و ایستادگی جامعه مدنی کره جنوبی به شکست انجامید، نشان می‌دهد که کره جنوبی دارای جامعه مدنی قوی است که جلوی هر رخداد ضد توسعه‌ای می‌ایستد و اجازه ارتجاع به دولت نمی‌دهد. قبل از گرامشی دورکیم، یکی از بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی، اشاره می‌کند که دولت قوی لازم است تا فرد را از سلطه و جباریت خانوادگی، پدرسالاری و صنفی نجات دهد و در مقابل، گروه‌بندی حرفه‌ای (بخوانیم جامعه مدنی) قوی لازم است تا دولت، استبدادی نشود. جامعه مدنی قوی و گسترده اجازه استبدادی‌شدن را به دولت نمی‌دهد و از جامعه محافظت می‌کند. جامعه مدنی در مقابل هرگونه سیاست، برنامه و تغییر رادیکالی که حقوق شهروندان را نادیده بگیرد و گروه‌های مختلف جامعه را اقناع نکند، می‌ایستد.
در اواخر قرن بیستم، ایوانز، جامعه‌شناس معاصر، معتقد است در کره جنوبی دولت، جامعه مدنی و بازار به تعامل و ارتباط مناسبی دست یافته‌اند که توسعه را در این کشور محقق کرده است. او از مفهوم استقلال حک‌شده برای توضیح دولت توسعه‌گرای کره جنوبی استفاده می‌کند. استقلال حک‌شده یعنی دولت در کره جنوبی ابتدا خود را از سلطه گروه‌های قدرتمند خاصی نجات داد و این‌ کار را با ساز‌و‌کار حک‌شدن در جامعه مدنی محقق کرد. دولت، سپس توانست نخبگان اقتصادی و شرکت‌ها را در ارتباط و تعامل مناسب با جامعه مدنی قرار دهد. توسعه در کره جنوبی محصول هم‌افزایی سه عرصه دولت، جامعه مدنی و بازار است. این به آن معنا نیست که کره جنوبی هیچ مسئله و مشکلی ندارد و نظم حاکم آن بدون هیچ‌گونه نشتی است اما آرایش مناسبی بین سه عرصه جامعه مدنی، دولت و بازار ایجاد شده است. هرچند که به جهت قدرت روزافزون شرکت‌های بزرگ، این کشور نیاز دارد مجددا آرایش بین سه عرصه را بازبینی کند. تجربه شکست اعلام حکومت نظامی نشان داد که جامعه مدنی کره‌ جنوبی اعم از احزاب، رسانه‌ها، اتحادیه‌های کارگری و... قدرتمند هستند و اجازه نمی‌دهند جامعه در مقابل زیاده‌روی‌های دولت آسیب ببیند. زمانی که قدرت سیاسی حاکمه به این نتیجه رسید که جامعه مدنی مقاومت می‌کند و اجازه نمی‌دهد جامعه به شیوه حکومت نظامی اداره شود، هرچند قانون این اختیار را به رئیس‌جمهور داده است، عقب نشست و به خواست جامعه مدنی تن داد، از جامعه عذرخواهی کرد و بسیاری از دولتی‌ها استعفا دادند. جامعه مدنی در مقابل زیاده‌‌روی‌های دولت و بازار، خود را متجلی می‌کند. در مواجهه با سیاست‌ها و رفتارهای نادرست در دو عرصه دولت و بازار است که جامعه مدنی خود را نشان می‌دهد. جامعه مدنی یکدست وجود ندارد، اما در مواجهه با سیاست‌ها و عملکرد نامناسب دولت و بازار تا حدی یکدست می‌شود. جامعه مدنی در ایران نیز در چند روز گذشته در مقابل قانون حجاب و عفاف دغدغه‌ها، نگرانی‌ها و مباحثی با هدف انسجام اجتماعی، حقوق شهروندی، جلوگیری از خشونت و... مطرح کرده ‌ که لازم است دولت (نه به معنی قوه مجریه، بلکه قدرت به معنای عام) به آن توجه کند. در کل جامعه مدنی و قدرت آن برای انسجام اجتماعی و جلوگیری از هرگونه تغییرات ناگهانی پس‌رونده لازم است. جامعه‌ مدنی قوی لازم است تا از کالایی‌سازی همه چیز و همه‌ کس و دولت‌خواسته و دولت‌ساخته کردن جامعه جلوگیری شود. جامعه مدنی قوی برای دولت مفید‌تر از ضعیف‌بودن آن است. برخلاف برخی افراد که معتقدند در ایران جامعه مدنی وجود ندارد یا بسیار ضعیف است، ما شاهد جامعه مدنی رو به توسعه‌ای هستیم که بیش‌ازپیش در مقابل دولت‌گرایی و بازارگرایی مقاومت می‌کند و خواستار تنظیم هر دو با خواست و اراده جامعه مدنی است.