چاپ

پیام ویژه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
برای دهه‌ها، ایران هزینه زیادی برای حمایت از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه صرف کرد و به او کمک کرد تا از جنگ داخلی که حکومت او را تهدید می‌کرد، جان سالم به در ببرد. نیویورک‌تایمز 8دسامبر و همزمان با سقوط بشار اسد در تحلیلی نوشت که ایران برخی پایگاه‌های نظامی در سوریه داشت که از آنها به‌عنوان کانالی برای ارتباط با نیروهای محور مقاومت در سراسر منطقه استفاده می‌کرد.
اما همزمان با نیاز اسد به کمک تهران برای دفع پیشروی سریع نیروهای شورشی، ایران نیم‌نگاهی به روز بعد داشت. به ادعای برخی مقامات و منابع منطقه‌ای، ایران روز جمعه تخلیه فرماندهان و پرسنل نظامی و همچنین برخی از کارکنان دیپلماتیک خود را آغاز کرد.
به ادعای نیویورک‌تایمز، این یک چرخش قابل توجه بود. با توجه به تصرف دمشق توسط معارضان، می‌توان ادعا کرد که ایران پس از یک‌سال جنگ‌های منطقه‌ای که با حمله 7 اکتبر حماس علیه اسرائیل آغاز شد، برای دفاع از اسد وارد معرکه سوریه نشد.
از هم‌پاشیدگی سوریه به هر دلیلی توازن قدرت در خاورمیانه را تغییر می‌دهد و این موضوع بر «محور مقاومت» که ایران با متحدان خود در لبنان، سرزمین‌های فلسطینی، سوریه، عراق و یمن تشکیل داده است، تاثیر می‌گذارد. یک کارشناس گروه‌های شبه‌نظامی در گفت‌وگویی با نیویورک‌تایمز مدعی شد: «سوریه ستون فقرات منطقه‌ بود. هر چیزی که ایران به منطقه شام ارسال می‌کرد، لاجرم از طریق سوریه عبور می‌کرد. اکنون باز نگه داشتن این کانال‌ها بسیار دشوار است.»
به گفته سه مقام ایرانی، دولت ایران در ابتدا از اینکه چگونه شورشیان در سوریه به سرعت پیشروی کردند و ارتش سوریه پایگاه‌های خود را رها کرد، شوکه شد. مقامات ایرانی علنا متعهد شدند که به حمایت از اسد پایبند باشند. اما به نظر می‌رسد هنگامی که شورشیان کنترل مناطق بیشتری را به دست می‌آوردند، آنها به این نتیجه رسیدند که آیا رویدادها از توانایی آنها برای تغییر جزر و مد پیشی می‌گیرد یا خیر؟
تا پایان هفته، چندین مقام ارشد در شبکه‌های اجتماعی اظهاراتی کردند مبنی بر اینکه برکناری اسد به ظاهر اجتناب‌ناپذیر است.
محمدعلی ابطحی، معاون سابق رئیس جمهور در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «من همچنان نظرم این است که سقوط بشار اسد و تسلط گروه‌های افراطی بر حکومت سوریه بزرگ‌ترین اتفاق تعیین‌کننده در خاورمیانه جدید است. حلقه ارتباطی محور مقاومت عملا قطع می‌شود.
اگرچه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران که برای رایزنی درباره سوریه به دمشق، بغداد و دوحه قطر سفر کرده بود، در ابتدا لحن دیگری داشت؛ اما بعدا گفت که سرنوشت بشار اسد به «اراده خدا» واگذار خواهد شد.
صدا و سیما هم، شورشیان سنی را ابتدا «تروریست» ولی بعدتر «گروه‌های مسلح» خطاب کرد. یک مبارز سابق سوریه که به کارشناس سیاسی تبدیل شده است، در یک برنامه خبری تلویزیون دولتی گفت که تعهدات عراقچی در حمایت از دولت سوریه چیزی جز بیان امید و آرزوها نبود. وی با استناد به گزارش‌هایی از تماس‌هایش در سوریه گفت: «واقعیت در میدان آن چیزی نیست که برخی رسانه‌ها می‌گویند.»
سه منبع مدعی شدند که هیئت تحریرالشام، گروه شورشی اصلی که در سوریه پیشروی داشتند، این هفته یک پیام دیپلماتیک خصوصی به ایران ارسال کرده است. به ادعای این مقامات، این گروه وعده داده است که از اماکن مذهبی شیعیان و اقلیت‌های شیعه محافظت خواهد کرد و از ایران خواسته است که با نیروهای آنها وارد جنگ نشود.
جمهوری اسلامی ایران، فرماندهان و مستشاران خود را در سال2012 در آغاز قیام ضد دولتی در سوریه مستقر کرد و به شکست مخالفان بشار اسد و گروه تروریستی داعش کمک کرد. نیویورک‌تایمز مدعی است که سوریه جایگاهی مهمی برای ایران در جهت تامین برخی نیازهای حزب‌الله و فلسطینیان در کرانه باختری، از جمله از طریق دو بندر کشتیرانی و فرودگاه داشت.
اما پویایی‌های خاورمیانه در سال گذشته به‌شدت تغییر کرده است. با تهاجم اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، این کشور متحمل برخی خسارات شد و در این مدت برخی فرماندهان سپاه ایران نیز در سوریه توسط اسرائیل به شهادت رسیدند.
به‌علاوه، متحد کلیدی ایران یعنی حزب‌الله پس از یک دوره نبرد با اسرائیل در لبنان تاحدودی قوای خود را از دست داده است.
روسیه، متحد دیگر سوریه بر جنگ خود با اوکراین متمرکز است و مهم‌تر از آن، ارتش سوریه عدم تمایل به جنگ را نشان داده است.
یک تحلیلگر مسائل سوریه درخصوص اینکه چرا ایران در بحران سوریه مداخله نکرد، می‌گوید: «برای ورود ایران به این جنگ، به منابع مالی و لجستیکی عظیم و همچنین کمک از سوی متحدان و خود سوریه نیاز بود. هیچ‌یک از این شرایط وجود نداشت.»
کارشناس دیگر گفت که علاوه بر مسائل پیش‌گفته، ایران امروز به‌ویژه با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید مواجه است و این احتمال را می‌دهد که ترامپ بار دیگر سیاست فشار «حداکثری» را اعمال کند.