چاپ

پیام ویژه - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
جعفر حق‌پناه کارشناس مسائل ترکیه| ترکیه یک قدرت منطقه‌ای است که به تدریج توانسته‌است قدرت‌ها و توانمندی‌هایی فراتر از جایگاه خود در منطقه کسب کند و به تدریج فاصله معناداری نسبت به دیگر کشورهای خاورمیانه از لحاظ جایگاه بین‌المللی خود به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای پیدا کرده‌است.
نگاهی به شاخص‌های توسعه‌ای و قدرت ملی نشان می‌دهد که ترکیه به تدریج توانسته‌است از دیگر قدرت‌های منطقه‌ای در غرب آسیا و خاورمیانه فاصله بگیرد. همین تغییر جایگاه مبنای تعریف و بازتنظیم سیاست خارجی ترکیه با دیگر دولت‌ها در خاورمیانه از جمله ایران شده‌است.
ترکیه این ویژگی ممتاز را داشته‌است که فارغ از موقعیت جغرافیایی‌اش توانسته‌است با گونه‌ای نقش‌آفرینی خود را در تعامل کانون‌های قدرت سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک قدرت در جهان تنظیم کند که بتواند حداکثر از همه فضاهای موجود بهره‌برداری کند. ترکیه از رقابت میان قدرت‌های بزرگ از روسیه و آمریکا گرفته تا روسیه و اروپا استفاده کرده‌است، تا بتواند بیشترین منافع را برای خود کسب کند. ترکیه در موقعیت تاریخ معاصر هم تعریف درستی از نقش خود ارائه داده‌است و در چارچوب جهانی شدن هم توانسته‌است امکانات و موقعیت‌های خوبی را چه در حوزه سخت‌افزاری و چه در حوزه نرم‌افزاری برای خودش به دست بیاورد.
این دستاوردها قابلیت‌های بیشتری به سیاست خارجی ترکیه داده‌است. این موقعیت ویژه باعث شده‌است حتی در زمینه‌هایی که ترکیه به شدت تجدیدنظرطلب است، اما هیچگاه وادار نشده‌است هزینه‌های یک بازیگر تجدیدنظرطلب مانند ایران را بپردازد. ترکیه توانسته‌است ترکیب و آمیزه‌ای از انواع تاکتیک‌ها و تکنیک‌ها را در سیاست خارجی همزمان به کار بگیرد. ترکیه به دلیل سیاست‌گذاری صحیح برخلاف ایران قابلیت چانه‌زنی و معامله‌گری کم‌نظیری دارد. ترکیبی از عمل‌گرایی و رئالیسم با برخی از ملاحظات فرهنگی ترکیه مبنای عملکرد سیاست خارجی ترکیه است.
در نتیجه این رویکرد در سیاست خارجی ترکیه، سوریه به آورده‌ای تبدیل شد که ترکیه بتواند از شکست چند سال پیش خود در سوریه و حمایت ناشیانه‌ای که از گروه‌های مسلح داشت، به نقطه‌ای برسد که همان گروه‌ها را بازسازی و بازتعریف کند و در یک قالب جدید وارد عرصه کند و با تعامل‌هایی که با قدرت‌های جهانی دیگر برقرار کرد و فرصت‌شناسی مناسب، این بار بتواند تا این لحظه برنده باشد. البته اوضاع سوریه همچنان سیال است و نمی‌توان با قطعیت گفت که ترکیه برنده تحولات اخیر در سوریه است و اوضاع در سوریه همچنان شکننده است.
روابط آنکارا و تهران همواره آمیزه‌ای از رقابت و همکاری بوده‌است. این روابط از جنبه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فراز و فرودهای زیادی داشته و گاهی ایران در این رابطه دست بالا را داشته و گاهی ترکیه. امروزه ترکیه جایگاه بهتری نسبت به تهران در رابطه دوجانبه دو کشور دارد و به‌طور اخص در سوریه، ترکیه نسبت به ایران دست بالا را دارد. ترکیه در مقاطعی با دقت، الگوی ایران را در تعامل با گروه‌های نیابتی نسخه‌برداری کرد و اکنون با استفاده از نسخه بهبودیافته عملکرد ایران در همکاری با گروه‌های شبه‌نظامی متحد، در سوریه منافع خود را تامین می‌کند.
تردیدی وجود ندارد که بعد از موفقیت گروه‌های متحد ترکیه در سوریه، تعارض‌ها میان تهران و آنکارا افزایش پیدا کند، همانگونه که در خیلی از حوزه‌های دیگر هم رقابت‌های شدیدی میان ایران و ترکیه وجود دارد، اما معنای این تحولات این نیست که دو طرف به مرز تنش برسند. ایران و ترکیه همچنان زمینه‌های همکاری مشترک و تعامل زیادی با یکدیگر دارند و مهم‌تر اینکه ترکیه کشوری است که در اوج تنش هم مذاکره و چانه‌زنی را از دستور کار خارج نمی‌کند.
در آستانه سقوط دمشق شاهد احیای مذاکرات سه‌جانبه موسوم به روند آستانه بودیم که با مشارکت ایران، روسیه و ترکیه در قطر پیگیری شد. هنوز هم مسائلی در مورد سوریه وجود دارد که میان ایران و ترکیه قابل بحث، مذاکره و همکاری باشد. ترکیه امروز خود را در جایگاه جدیدی قرار داده‌است و این جایگاه محدود به سوریه نمی‌شود. باید اطمینان داشت که رقابت‌های ترکیه با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای از جمله ایران در قفقاز جنوبی، خلیج فارس و نقاط دیگر هم تشدید خواهد شد.
همانند ایران، ترکیه با قدرت‌های عربی منطقه هم در حال رقابت شدیدی است. درست مانند رقابت با ایران، ترکیه تلاش خواهد کرد که رقابت‌هایش را با قدرت‌های عربی ادامه دهد، اما اجازه ندهد که این رقابت‌ها به تنش منجر شود، بلکه ترکیه تلاش می‌کند تا با حفظ منافع خودش قالب‌های جدیدی از همکاری را با کشورهای عربی ایجاد کند.
بعید است که ترکیه به گونه‌ای رفتار کند که روابط این کشور با قدرت‌های عربی مشابه سال‌های نخست دوران خیزش‌های بهار عربی به تنش شدید و قطع روابط منجر شود اما بعید نمی‌دانم که در ادامه مسیر شاهد این باشیم که رقابت ترکیه و کشورهای عربی به مواجهه نیابتی میان ترکیه و کشورهای عربی منجر شود که آوردگاه آن درون خاک سوریه باشد.