پیام ویژه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سیامک کاکایی| «سلاح‌ها را زمین بگذارید، مسوولیت این تصمیم تاریخی را برعهده می‌گیرم.» این جمله، پیام اصلی نامه عبدالله اوجالان رهبر در‌بند «پ‌ک‌ک» به اعضای این گروه بود که 27 فوریه 2025 ازسوی نمایندگانی از حزب «برابری و دموکراسی خلق‌ها» در ترکیه بیان شد. اوجالان در این نامه همچنین از «پ‌ک‌ک» خواسته است که درنشستی گرد هم آیند و تصمیم به زمین گذاشتن سلاح و انحلال حزب بگیرند. اما آیا این پیام می‌تواند حکمی بر پایان نزدیک به نیم قرن فعالیت حزب مسلحی باشد که 41 سال آن را در جنگ و مبارزه مسلحانه با دولت و ارتش ترکیه گذرانده است؟ یا آنکه این درخواست اوجالان نیز به سرنوشت نامه‌های مشابهی که وی و از جمله در جریان پروژه گشایش کردی منتشر کرد، دچار خواهد شد و درنهایت خلع سلاحی هم در کار نخواهد بود؟ اگر این‌گونه نیست و روندها تغییر کرده‌اند، پس پیام جدید اوجالان چه ویژگی دارد و ضمانت اجرایی آن کدام است؟ «پ‌ک‌ک» اختصار نام حزب کارگران کردستان ترکیه است که ازسوی دولت آنکارا به گروهی تروریستی و تجزیه‌طلب شناخته شده است و رهبر آن (عبدالله اوجالان) در 1999 دستگیر و تاکنون در جزیره ایمرالی زندانی است. هر چند در نامه اوجالان و در ازای خلع سلاح پ‌ک‌ک خواسته چندانی از دولت ترکیه عنوان نشده است، اما انتشار این پیام در وضعیت کنونی مهم تلقی می‌شود. البته عبدالله اوجالان تقریبا در خلال دو دهه اخیر با تغییر لحن نسبت به گذشته بارها از یک راه‌حل مسالمت‌آمیز و خلع سلاح پ‌ک‌ک سخن گفته است. اما ماجرای نوشتن نامه انحلال «پ‌ک‌ک» از آنجا آغاز شد که رهبر حزب ملی‌گرای حرکت ملی ترکیه «دولت باغچلی» اواخر اکتبر 2024 در اقدامی تابوشکنانه خواهان سخنرانی اوجالان در مجلس ترکیه برای اعلام پایان فعالیت «پ‌ک‌ک» شد. وی در نشست پارلمانی گفت: بگذارید بیاید و در مجلس صحبت کند. بگذارید فریاد بزند که تروریسم کاملا پایان یافته و سازمانش منحل شده است. پس از آن رجب طیب اردوغان از این ابتکار حمایت کرد و نمایندگانی از حزب کردی برابری و دموکراسی با اوجالان درایمرالی و با هدایت «میت» گفت‌وگو کردند و نهایت به اینجا رسید. در واکاوی لحن واکنش دولت ترکیه و پ‌ک‌ک به پیام اوجالان نوعی بی‌اعتمادی متقابل، به چشم می‌خورد و ممکن است چنین مواضعی نتیجه فرآیند سیاسی احتمالی را با حاصل جمع صفر مواجه سازد. افکان علا، معاون رییس حزب عدالت و توسعه، ماهیت فراخوان عبدالله اوجالان را مرحله مهمی خواند و گفت: ما به نتایج نگاه می‌کنیم، زیرا، اراده قوی رییس‌جمهوری و اظهارات آقای دولت باغچلی، ترکیه‌ای بدون تروریسم است. حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) هم در بیانیه‌ای اعلام کرد: ما کاملا با محتوای درخواست اوجالان موافق هستیم و درگیری‌ها را فورا متوقف می‌کنیم. این بیانیه اما اجرای عملی خلع سلاح را تنها تحت رهبری عملیاتی عبدالله اوجالان، امکان‌پذیر دانسته است. این یعنی آنکارا اوجالان را آزاد کند تا بتواند روند خلع سلاح را برعهده بگیرد که تاحدود زیادی دور از انتظار می‌نماید. در تحلیل محتوای این رویداد جدید نکات بسیاری تاثیرگذارند. چه آنکه حمایت رهبر مهم‌ترین حزب ملی‌گرای ترکیه از انجام مذاکره دولت با اوجالان برای انحلال پ‌ک‌ک همراستا با اهداف راهبردی آنکارا در حوزه مسائل کردها در داخل و عرصه منطقه‌ای است.
نگاه چندگانه عدالت و توسعه به مساله کردها
در تاریخ یکصد ساله ترکیه هیچ کدام از دولت‌ها و احزاب سیاسی به اندازه عدالت و توسعه بر حل مساله کردها متمرکز نبوده است. بی‌گمان نگرش رجب طیب اردوغان و به ویژه در دهه اول حکومت عدالت و توسعه که کردها از این حزب حمایت می‌کردند، در تغییر اوضاع کارگر بود و اعطای حقوق فرهنگی و مدنی به کردها در ترکیه قابل اشاره است. همچنین آزادی بیشتر در نشر و چاپ کتاب و مجلات و برگزاری دوره‌های تدریس به زبان کردی، راه‌اندازی کانال تلویزیون دولتی کردی (ت ر ت کردی) واجرای طرح گشایش کردی در 2012 گام‌های بزرگی در تغییر ماهیت کنش با وضعیت کردها در ترکیه بوده است.در آن هنگام فرمان اردوغان به انجام مذاکره آنکارا با پ‌ک‌ک تابوشکنی اساسی در تعامل آنکارا با این گروه بود و بر اقدام متقابل آنها نیز تاثیر گذاشت. چنانچه عبدالله اوجالان در مارس 2013 همزمان با جشن نوروز نامه‌ای منتشر کرد و از نیروهای پ‌ک‌ک خواست سلاح را زمین بگذارند و خواسته‌های خود را با شیوه‌های مسالمت‌آمیز پیگیری کنند. این نامه تحولی تاریخی در مساله کردی ترکیه بود و پ‌ک‌ک هم اعلام آتش‌بس کرد. همزمان اردوغان در اقدامی نمادین و در مراسمی در شهر دیاربکر از برخی چهره‌های شناخته شده کرد مانند مسعود بارزانی، رییس وقت اقلیم کردستان عراق، ابراهیم تاتلیس و شوان پرور دو هنرمند شناخته شده کرد اهل ترکیه دعوت کرد و از روند صلح دموکراتیک و گشایش در مساله کردی در این کشور سخن گفت. این سیاست با وجود اعتراض و انتقادهای تند ملی‌گرایانی چون حزب حرکت ملی در فرآیندی نرم و آرام به اجرا درآمد. اما دیری نپایید که ورق بازی به کلی برگشت و پیروزی کردها در انتخابات پارلمانی 2015 و کاهش آرای عدالت و توسعه در جنوب شرقی ترکیه کافی بود تا جو و فضای امنیتی را به استان‌های کردنشین بازگرداند و به آتش‌بس پ‌ک‌ک با دولت آنکارا هم پایان دهد. اما مهم‌تر از آن ناآرامی‌ها در سوریه و اعلام مناطق خودگردان کردی در این کشور بود که نگرانی و دغدعه‌های آنکارا در این عرصه را به سطح امنیت ملی کشاند و جنگ و درگیری‌ها از سر گرفته شد. اردوغان هرگونه اقلیم‌سازی کردی در شمال سوریه را خط قرمز آنکارا دانسته است و به همین خاطر ترکیه در فاصله 2016 تا 2020 در چند عملیات بزرگ نظامی بخش‌هایی از خاک سوریه ازعفرین تا مناطقی در شرق رود فرات را به تصرف در آورد و هنوز در کنترل نیروهای وابسته به ترکیه است.
صحنه داخلی ترکیه، چشم انتظار تحول
در نگرش سیاسی دو دهه گذشته در ترکیه «تغییری پارادیمی» در مساله کردی به وجود آمده است. بدان معنا که شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی مناطق جنوب شرقی ترکیه قابل مقایسه با اوضاع دهه 1980 که پ‌ک‌ک اقدام به جنگ مسلحانه علیه دولت کرد، نیست. اکنون شادمانی مردم در دیاربکر بزرگ‌ترین شهر کردنشین ترکیه نسبت به پیام اوجالان، بازگوی این واقعیت است که جنگ دیگر کافی است و فرصت‌ها برای بهره‌گیری از آزادی‌های مدنی و فرهنگی و توسعه اقتصادی تنها در صلح دست یافتنی است. در صحنه سیاسی ترکیه نیز مرور واکنش موافقان انحلال پ‌ک‌ک قابل تأمل است. اوزگور اوزل، رییس حزب جمهوری خلق، بزرگ‌ترین حزب مخالف، با استقبال از فراخوان انحلال پ‌ک‌ک بیان داشت: مساله کردها به‌طور شفاف و زیر سقف پارلمان ترکیه قابل حل و فصل است. سیاستمداران مخالف دیگری چون احمد داوود اوغلو، رییس حزب آینده، هر فراخوانی برای برون‌رفت از تروریسم را مثبت خوانده و تاکید کرد، برای اجرای فراخوان انحلال پ‌ک‌ک باید از تجربیات گذشته عبرت گرفت. علی باباجان، رییس حزب دموکراسی و پیشرفت هم گفته است: اگر سازمان تروریستی پ‌ک‌ک سلاح‌های خود را کنار بگذارد و منحل شود، یک تحول تاریخی خواهد بود. به اعتقاد بولنت کایا، معاون حزب سعادت استانبول، در نبود خشونت و ترور در ترکیه، حوزه سیاست مدنی گسترش می‌یابد. اما این استقبال‌ها مواضع همه مردم و احزاب سیاسی و حتی در لایه‌های نظامی ترکیه را شامل نمی‌شود.
مخالفانی که می‌گویند، نه!
رایزنی‌های غیرمستقیم میان دولت ترکیه با ایمرالی برای صدور فرمان انحلال پ‌ک‌ک از سوی اوجالان، منتقدان زیادی هم دارد. اگرچه رهبر حزب حرکت ملی به معنایی مبتکر طرح گفت‌وگو با اوجالان است، اما در میان ملی‌گرایان مخالف دولت، صداهای دیگری شنیده می‌شود. «مساوات درویش اوغلو»، رییس حزب «خوب» با لحنی خشمگین به اقدام دولت اردوغان واکنش نشان داد و بیان داشت: «ما با حکومتی مواجهیم که منتظر نامه قاتل 50 هزار نفر از مردم ماست و می‌خواهد از یک قاتل، کبوتر صلح بسازد. این بازی کثیفی است و معنای آن پایان ترور نیست، بلکه فراخوانی از پ‌ک‌ک برای انتقال دفتر خود از شمال عراق به شمال سوریه است.» البته واکنش تند حزب خوب به روند ایجاد شده دولت و پیام اوجالان دور از انتظار نبود، زیرا این حزب هنوز از پوسته سخت انعطاف درباره مساله کردها در این کشور و حتی هر گونه مذاکره با احزاب قانونی کردی، بیرون نیامده است. می‌توان به واکنش‌های سختگیرانه خانم مرال آکشنر، رهبر سابق حزب خوب در جریان انتخابات 2023 و مخالفت با مذاکره با حزب دموکراسی خلق‌ها برای جلب حمایت آنها از ائتلاف شش‌گانه اشاره کرد. حزب ظفر هم که به ملی‌گرایی شهرت دارد، به تندی با موضوع اوجالان برخورد کرده است. علی شهیرلی اوغلو، نائب رییس ظفر گفته است که این روند ویرانگر را تضعیف خواهیم کرد و نمی‌توانیم ملاقات با تروریست‌ها را با نامگذاری ایمرالی پنهان کنیم. ما تروریست‌ها را تروریست می‌نامیم.
پیامدهای بیرونی
با آنکه نیروهای پ‌ک‌ک عمدتا در کوهستان‌های شمال عراق مستقر هستند، اما نگاه ترکیه اکنون به شمال سوریه متمرکز است، زیرا گروه‌های کرد مسلح در شمال سوریه که وضعیت اداره آن مناطق را عهده‌دار هستند، مهم‌ترین چالش امنیتی آنکارا را تشکیل می‌دهد. مقام‌های ترکیه گفته‌اند که با هرگونه امتیازی درباره اداره محلی مناطق کردنشین سوریه مخالفند و این ملاحظه را به احمد الشرع، رییس دولت انتقالی سوریه هم اعلام کرده‌اند. هنگامی که حکومت بشار اسد سرنگون شد و نیروهای وابسته به ترکیه کنترل منبج را به دست گرفتند، تحرکاتی در مرزهای ترکیه از سوی ارتش این کشور برای بررسی احتمال عملیاتی محدود در حوالی کوبانی انجام شد. شاید نامشخص بودن سیاست امریکا در سوریه و هشدارهای اروپا مانع از این اقدام ترکیه شد. همچنین این احتمال وجود دارد که آنکارا تا زمانی که نسبت به رفع تحرکات گروه‌های مسلح کرد سوریه و قطع حمایت‌های ضمنی امریکا از آنها اطمینان حاصل نکند، مناطق تحت کنترل خود در شمال شرقی و غربی سوریه را ترک نخواهد کرد. اکنون اما این سناریو در محافل امنیتی ترکیه مطرح است که یکی از اهداف اصلی پیش کشیده شدن پیام اوجالان برای خلع سلاح پ‌ک‌ک تاثیرگذاری بر ماهیت فعالیت شبه نظامیان کرد سوری است که به لحاظ ایدئولوژی به اوجالان نزدیک هستند و ترکیه آنها را ادامه گروه پ‌ک‌ک می‌داند. شاید نتیجه‌گیری در این باره زود باشد، ولی واکنش اولیه فرمانده گروه‌های کرد سوریه به پیام عبدالله اوجالان و همزمان با نوع برخورد امریکا به این پیام، خوشایند آنکارا نبوده و تردیدهای آنکارا درخصوص آینده فعالیت این گروه‌ها را باقی گذاشته است.
با آنکه امریکا از فراخوان اوجالان استقبال کرد، اما مواضع رایان هیوز، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید می‌تواند برای آنکارا معنای دیگری داشته باشد. وی ابراز امیدواری کرد که این تحول مهم به کاهش نگرانی‌های متحد ما ترکیه در قبال شرکای امریکا در مبارزه با داعش در شمال شرقی سوریه کمک کند. در همین حال، مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، پیام عبدالله اوجالان را تاریخی دانسته، اما تاکید کرد که این پیام به پ‌ک‌ک در ترکیه برمی‌گردد و به سوریه مربوط نمی‌شود. در عراق نیز عبور ترکیه از درگیری و چند دهه جنگ و امنیتی‌سازی در شمال عراق به سمت امنیت فعالیت‌های اقتصادی اولویت دارد. پروژه «جاده توسعه» که دسترسی ترکیه را به خلیج‌فارس میسر می‌سازد با جدیت و هزینه کلان مالی در جریان است و غیر از عراق دو کشور دیگر عربی یعنی قطر و امارات در آن عضویت دارند و سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از این نگاه گذار به فعالیت‌های گسترده اقتصادی ترکیه در کردستان عراق و ایجاد کریدور جاده‌ای از عراق به خلیج‌فارس نیازمند کاهش ریسک‌های امنیتی خواهد بود.
اکنون دولت ترکیه می‌خواهد با کمترین هزینه و ایجاد اجماع ملی معمای امنیتی بیش از چهار دهه فعالیت مسلحانه پ‌ک‌ک را به نقطه پایان برساند.هنوز اما و با وجود جهانی شدن پیام اوجالان و واکنش‌های همه سویه به آن، مشخص نیست که مجری اصلی این پیام کیست؟ یعنی دولت آنکارا در کجای این ماجرا قرار گرفته است. همچنین اعضای پ‌ک‌ک چه سرنوشتی خواهند داشت و زمین گذاشتن سلاح چگونه آغاز و تحویل‌گیرنده سلاح‌ها و ضمانت‌های اجرایی را چه نهادی در داخل ترکیه یا در بیرون از این کشور برعهده خواهد گرفت؟ این دشوارترین معمایی است که دولت عدالت و توسعه برای حل و برون‌رفت از آن با چالش و تردیدهای ساختاری مواجه است.
بازار
![]()