چاپ

پیام ویژه - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
هشدار هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در صورت ایجاد بی‌ثباتی در سوریه، خود با بی‌ثباتی مواجه خواهد شد، واکنش‌های گسترده‌ای را در تهران برانگیخته است. از آنجا که بشار اسد، متحد دیرینه ایران در سوریه، توسط نیروهای مخالف مسلح مورد حمایت ترکیه سرنگون شده، برخی در ایران بر این باورند که آنکارا اکنون ایران را بیش از حد ضعیف پنداشته و تصور می‌کند که تهران توان مقابله با ترکیه را ندارد.
در 26 فوریه، فیدان در مصاحبه‌ای با بخش عربی شبکه الجزیره قطر درباره احتمال حمایت جمهوری اسلامی ایران از نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها، برای مقابله با حاکمان جدید سوریه، مورد پرسش قرار گرفت. او در پاسخ گفت که چنین اقدامی «راهکار درستی نخواهد بود» و هشدار داد: «اگر شما سعی کنید با حمایت از یک گروه خاص، در کشور دیگری بی‌ثباتی ایجاد کنید، ممکن است کشوری دیگر نیز در اقدامی متقابل همین کار را با شما انجام دهد».
به نوشته امواج میدیا، در واکنش، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اظهارات فیدان را به شدت مورد انتقاد قرار داد. او در بیانیه‌ای در 28 فوریه گفت که وزیر خارجه ترکیه «اشتباهی بزرگ» مرتکب شده و «دست‌های آمریکا و اسرائیل» را در تحولات منطقه نادیده گرفته است. بقایی همچنین فیدان را متهم کرد که از محکوم کردن اقدامات اسرائیل، به‌ویژه تجاوزات آن به خاک سوریه، خودداری کرده است.
در نشست خبری 3 مارس، بقایی سخنان فیدان را «غیرسازنده» خواند و گفت: «نتایج تحولات اخیر در منطقه روز به روز روشن‌تر می‌شود. دوستان ترک ما باید درباره پیامدها و تأثیرات سیاست‌های خود تأمل کنند.»
در همان روز، برخی رسانه‌های ایران گزارش دادند که سفیر ترکیه در تهران به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران احضار شده است.
ترکیه در واکنش به این انتقادات، نگرانی‌های خود را به سفیر ایران در آنکارا منتقل کرد. وزارت خارجه ترکیه در 4 مارس اعلام کرد که «سفیر ایران را برای یک دیدار دعوت کرده» و تأکید کرد که این اقدام با «احضار» متفاوت است. همچنین اعلام شد که ایران نیز «سفیر ترکیه را احضار نکرده است.»
اونجو کچلی، سخنگوی وزارت خارجه ترکیه، در این نشست اعلام کرد که جلسه 4 مارس درباره مسائل دوجانبه بوده و در آن «برخی انتقادات مقامات ایرانی از ترکیه» مطرح شده است. او همچنین گفت که «پرونده‌ای حاوی این انتقادات عمومی به مقامات ایرانی تحویل داده شده است.»
او افزود: «ما معتقدیم که سیاست خارجی نباید ابزاری برای سیاست داخلی باشد. در این چارچوب، ترجیح می‌دهیم پیام‌های انتقادی خود را مستقیماً به طرف‌های مقابل منتقل کنیم.» او تأکید کرد که ترکیه برای روابط خود با جمهوری اسلامی ایران ارزش قائل است.
در همین حال رسانه‌های مختلف ایران، از طیف‌های سیاسی گوناگون، به شدت از اظهارات فیدان انتقاد کرده‌اند.
روزنامه اصلاح‌طلب هم‌میهن در 2 مارس نوشت که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، تصور می‌کند که ایران پس از شکست‌های اخیر، ضعیف شده است. این روزنامه استدلال کرد که اردوغان برای منحرف کردن توجه‌ها از تحولات سوریه و چالش‌های داخلی خود، تلاش دارد تمرکز را به جمهوری اسلامی ایران معطوف کند و از مقامات ایران خواست پاسخی روشن به ترکیه بدهند و بازی اردوغان را «برای همیشه خنثی کنند.»
رسانه محافظه‌کار جهان‌نیوز در 1 مارس نوشت که «توهم فیدان او را به گستاخی کشانده است» و از عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، خواست که «به فیدان جایگاه ترکیه و قدرت جمهوری اسلامی ایران را یادآوری کند.»
روزنامه اصلاح‌طلب شرق نیز گزارش داد که «حساب‌های کاربری مرتبط با دولت ترکیه در شبکه‌های اجتماعی، احساسات جدایی‌طلبانه را در میان آذری‌های ایران تحریک می‌کنند» و همزمان تلاش دارند کردهای ایرانی را نیز هدف قرار داده و تفرقه ایجاد کنند. شرق از آنکارا و تهران خواست که دیپلماسی را تقویت کنند و نگرانی‌های یکدیگر را برطرف سازند.
ولی گل‌محمدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ترکیه، اظهارات فیدان را ناشی از نگرانی‌های ترکیه درباره نزدیکی نیروهای کرد سوریه به ایران دانست.
او گفت که فیدان بر این باور است که «جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با کردهای سوری همکاری کند» و از این رو، وزیر خارجه ترکیه تلاش دارد پیامی به تهران ارسال کند که آنکارا این تحرکات را زیر نظر دارد.
در همین راستا، ترکیه خواستار انحلال کامل نیروهای دموکراتیک سوریه است.
ولی گل‌محمدی، کارشناس مسائل ترکیه، معتقد است که «این فرض وجود دارد که کردهای سوریه دیر یا زود به سمت جمهوری اسلامی ایران متمایل خواهند شد.» او می‌گوید که نیروهای دموکراتیک سوریه از ادامه حمایت آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ مطمئن نیستند، و این تردید ممکن است آن‌ها را به سمت همکاری با تهران سوق دهد.
گروه‌های مسلح مورد حمایت ترکیه، به رهبری گروه هیئت تحریرالشام، در دسامبر سال گذشته حکومت بشار اسد را سرنگون کردند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که تحریرالشام ماه‌ها پیش از آغاز حمله، ترکیه را در جریان برنامه‌های خود قرار داده بود.
دولت رجب طیب اردوغان از نخستین حامیان سقوط دولت سوریه بود و بلافاصله مقامات ارشد خود را برای دیدار با نیروهای مسلحی که خاندان اسد را سرنگون کردند، اعزام کرد.
اظهارات اردوغان پس از سقوط اسد، باعث نگرانی در تهران شده است. این نگرانی وجود دارد که رئیس‌جمهور ترکیه به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه باشد.
در حالی که جمهوری اسلامی ایران همچنان نفوذ قابل توجهی در عراق دارد، اما تنش‌های آن با ترکیه در این کشور نیز افزایش یافته است.
گروه‌های مسلح مورد حمایت ایران در عراق به طور مداوم با مداخله نظامی ترکیه در مناطق شمالی مخالفت کرده‌اند و این عملیات را نقض حاکمیت عراق می‌دانند. برخی از این گروه‌ها در گذشته متهم به هدف قرار دادن نیروهای ترکیه در عراق شده‌اند.
تحلیل‌گران امنیتی هشدار داده‌اند که درگیری‌های مسلحانه میان گروه‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران و نیروهای ترکیه در خاک عراق ممکن است افزایش یابد.
جمهوری اسلامی ایران و ترکیه همچنین بر سر نفوذ در قفقاز جنوبی رقابت می‌کنند. کریدور زنگزور، که قرار است آذربایجان را به نخجوان و ترکیه متصل کند، یکی از اصلی‌ترین نقاط تنش میان تهران و آنکارا است.
جمهوری اسلامی ایران به شدت با این پروژه مخالف است و آن را تلاشی از سوی آنکارا و باکو برای قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان می‌داند. ارمنستان به عنوان متحد تاریخی جمهوری اسلامی و دشمن آذربایجان و ترکیه، برای ایران دارای اهمیت راهبردی است.
قفقاز جنوبی برای ایران از اهمیت تاریخی بالایی برخوردار است، و هرگونه کاهش دسترسی تهران به ارمنستان یا دیگر کشورهای منطقه، نه‌تنها یک چالش استراتژیک، بلکه ضربه‌ای به جایگاه و اعتبار جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود.
از زمان بازپس‌گیری قره‌باغ توسط آذربایجان در جنگ 2020، توازن قدرت به نفع باکو، که تحت حمایت ترکیه است، تغییر کرده است.
در نوامبر 2024، رسانه دولتی ترکیه خشم جمهوری اسلامی ایران را برانگیخت، زیرا اعلام کرد که قصد دارد یک شبکه تلویزیونی فارسی‌زبان راه‌اندازی کند.
این شبکه تلویزیونی یک ماه بعد راه‌اندازی شد، که در واکنش به آن، شبکه پرس تی‌وی، وابسته به جمهوری اسلامی، در ژانویه امسال یک شبکه ترکی‌زبان راه‌اندازی کرد.
برخی تحلیل‌گران معتقدند که اردوغان به دنبال اعمال نفوذ فرهنگی بر همسایگان خود، از جمله ایران، است.
سوریه نقشی کلیدی در دکترین «دفاع پیش‌دستانه» جمهوری اسلامی ایران ایفا می‌کرد، به‌ویژه در دوران بشار اسد. این کشور مسیر اصلی ارسال تسلیحات ایران به حزب‌الله لبنان محسوب می‌شد.
با این حال، پس از تسلط تحریرالشام بر سوریه، برخی تحلیل‌گران ایرانی پیشنهاد کرده‌اند که جمهوری اسلامی می‌تواند با دولت جدید سوریه همان‌گونه تعامل کند که با طالبان در افغانستان تعامل کرده است.
اما دولت جدید سوریه به‌طور صریح اعلام کرده که قصد ندارد هیچ‌گونه رابطه‌ای با جمهوری اسلامی ایران برقرار کند. در همین راستا، سفارت ایران در دمشق بسته شد و ورود شهروندان ایرانی به سوریه ممنوع گردید.
با تغییر شرایط در سوریه، ایران ممکن است در یک چرخش استراتژیک، به دنبال همکاری بیشتر با کردهای سوریه باشد.
چنین اقدامی می‌تواند همزمان دو هدف را دنبال کند: مهار نفوذ ترکیه در منطقه و کسب اهرم فشار بر حاکمان جدید دمشق.
اما هرگونه حرکت جمهوری اسلامی ایران در این راستا، احتمالاً واکنش شدید ترکیه و تحریرالشام را در پی خواهد داشت. این واکنش‌ها می‌توانند نه‌تنها در شمال غرب ایران، بلکه از سوی اسلام‌گرایان سنی در شرق ایران نیز بروز پیدا کنند.
بازار