پیام ویژه - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
برخی از تحلیل‌گران در ایران معتقدند که روسیه همواره ترجیح داده‌است که روابط ایران و غرب شکرآب باشد تا تهران مجبور باشد به مسکو پناه ببرد. در چنین شرایطی در میان بسیاری از تحلیل‌گران ایرانی بدبینی زیادی نسبت به مداخله مسکو در مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا وجود دارد
شهاب شهسواری| نزدیک به 30 ماه از آخرین دور مذاکرات ایران و 1+4 و به شکل غیرمستقیم آمریکا برای احیای برجام می‌گذرد. هرچند روایت‌ها از آخرین دورهای مذاکرات ایران و کشورهای عضو برجام و آمریکا در دوره دولت سیزدهم، حاکی از قرار گرفتن در آستانه توافقی برای احیای برجام بود، اما با شکست آن مذاکرات امیدها برای احیای برجام کاملاً نقش بر آب شد. از تابستان 1401 تا به امروز هر ساعتی که می‌گذرد، ایران و غرب از توافق دورتر می‌شوند و به آستانه بحران جدی‌تر در پرونده هسته‌ای ایران نزدیک‌تر می‌شوند.
تحولات متوالی باعث شدند که طرف‌ها از توافق دورتر شوند. علنی شدن استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ علیه اوکراین، ناآرامی‌های گسترده داخلی در ایران، افزایش روزافزون ذخایر اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا در ایران، آغاز جنگ غزه و انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، همگی تحولاتی بودند که ایران و غرب را از یک توافق برای حل و فصل پرونده هسته‌ای دور کردند. نزدیک به 7 ماه دیگر، مهلت 10 ساله قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد به پایان می‌رسد.
معنای انقضای این قطعنامه این است که 6 قطعنامه تحریم بین‌المللی علیه ایران که در نیمه دوم دهه 1380 تصویب شده‌بودند، برای همیشه لغو خواهند شد. اما تا آن زمان، سه کشور غربی باقی‌مانده در برجام، همچنان یک اهرم فشار علیه ایران دارند. اگر سه کشور اروپایی باقی‌مانده در برجام اراده کنند که تا پیش از مهرماه سال 1404 از مکانیسم حل اختلاف برجام برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد استفاده کنند، این امکان وجود دارد که 6 قطعنامه شورای امنیت مجدداً علیه ایران اعمال شود. چنین تحولی برای ایران بسیار دردناک خواهد بود، چراکه به بخش بزرگی از تحریم‌ها و خصومت‌هایی که در 6 سال گذشته به صورت یکجانبه از سوی آمریکا اعمال می‌شد، مشروعیت بین‌المللی خواهد داد.
دونالد ترامپ هم مانند سلفش جو بایدن، با ادعای تلاش برای رسیدن به توافقی با ایران کار خود را آغاز کرده‌است. اما اقدام او در امضای یادداشت ریاست‌جمهوری برای احیای کارزار فشار حداکثری علیه ایران، باعث شد تا جمهوری اسلامی در بالاترین سطح مذاکره با دولت او را منع کند. حالا خبر می‌رسد که ترامپ همزمان با اعمال فشار علیه تهران، در گفت‌وگو با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از او خواسته‌است تا در مذاکرات با تهران کمک کند.
مقام‌های روسیه گفته‌اند که بحث در مورد پرونده هسته‌ای ایران بخشی از گفت‌وگوهای پیش روی مسکو و واشنگتن خواهد بود. اما معلوم نیست در شرایط کنونی آیا ایران حاضر به پذیرش میانجی‌گری روسیه برای گفت‌وگو با آمریکا خواهد شد یا نه. مسکو چه چیزی را می‌تواند روی میز بگذارد که واسطه‌های دیگر توان ارائه آن را ندارند؟
علی واعظ، پژوهشگر اندیشکده گروه بین‌المللی بحران در واکنش به خبر درخواست آمریکا از روسیه برای میانجی‌گری در مذاکرات با ایران می‌نویسد: «از اواسط سال 2022 که مذاکرات احیای برجام شکست خورد مانع جدی در مقابل همکاری آمریکا و روسیه در مورد ایران وجود نداشت. مسکو به‌عنوان یک میانجی بین واشنگتن و تهران یک مزیت و چندین مشکل بالقوه دارد.» این کارشناس ادامه می‌دهد: «از اواسط 2022 نزدیک‌تر شدن روابط ایران و روسیه از دیدگاه قدرت‌های غربی یک مسئله با حاصل جمع صفر تلقی می‌شد.
همکاری‌های پهپادی و موشکی اصلی‌ترین مایه نگرانی بود، در عین حال روسیه با قطعنامه‌های محکومیت در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز مخالفت می‌کرد و گزارش شده‌بود که به حوثی‌ها هم کمک می‌کند.» واعظ می‌نویسد: «اینکه گزارش شده دونالد ترامپ سراغ مسکو رفته‌است، یک اقدام قابل توجه است و با نیت او برای رسیدن به یک توافق صلح هسته‌ای قابل راستی‌آزمایی همسو به نظر می‌رسد. اما در تهران با توجه به سخنرانی رهبر ایران در ماه گذشته، نگرش نسبت به مذاکره با آمریکا بدون توجه به اینکه چه کسی میانجی‌گری کند، مثبت نیست.»
این پژوهشگر ادامه می‌دهد: «براساس گزارش بلومبرگ، لاوروف هفته گذشته موضوع را با جمهوری اسلامی ایران در میان گذاشته‌است. از آن جهت که هیچ تحول علنی در موضع ایران رخ نداده‌است یا به این دلیل است که آنها یا اصلاً قصد ندارند مذاکره کنند یا اینکه شرایطی که برای مذاکره تعیین شده‌است از نظر آنها حتی برای بررسی هم قابل قبول نیستند. با این حال خیلی زود است که بتوانیم ارزیابی کنیم. در هر صورت واسطه‌ها فقط می‌توانند شرایط را فراهم کنند، اما نهایتاً این دو طرف مذاکره هستند که دیدگاه‌ها و مواضع‌شان نتیجه نهایی را تعیین می‌کند.
در تهران ممکن است این تصور وجود داشته‌باشد که مسکو بهترین کارچاق‌کن است: متحدی که از اغلب کشورها به ایران نزدیک‌تر است، همین حالا هم با دولت آمریکا در بالاترین سطح برای موضوع‌های دیگر روابط برقرار کرده‌است. اما دیگران به شدت نسبت به نیت‌ها و منفعت‌های روسیه بر اساس سوابق درازمدت و اخیر (اس-400، جت‌های جنگنده و سوریه) بدبین هستند. قدرت‌های اروپایی به‌خصوص سه کشور اروپایی عضو برجام که تماس‌های خودشان را با ایران برقرار کرده‌اند، ممکن است نگران باشند که اگر این مسیر دیپلماسی جدید پیش برود، مسیر گفت‌وگوی آنها مسدود خواهد شد.»
واعظ در پایان می‌نویسد: «این واقعیت که ساختار 1+5 که برای مدت طولانی نماینده تعامل دیپلماتیک در حوزه هسته‌ای با ایران بود، دیگر وجود ندارد باعث شده‌است که یک خلأ ایجاد شود، این خلأ گه‌گاه با مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا از طریق واسطه‌ها پر شده‌است. اگر فرمت جدید از طریق روسیه شکل بگیرد، ممکن است که از لحاظ شکلی پیشرفتی ایجاد شده‌باشد، اما باز هم پیشبرد ماهیت و محتوای گفت‌وگوها مشکل خواهد بود.»
در طول سال‌های گذشته روایت‌های متعددی از چگونگی تلاش مسکو در بحبوحه مذاکرات ایران و غرب برای توافق هسته‌ای با هدف مانع‌تراشی در مقابل رسیدن به توافق منتشر شده‌است. برخی از تحلیل‌گران در ایران معتقدند که روسیه همواره ترجیح داده‌است که روابط ایران و غرب شکرآب باشد تا تهران مجبور باشد به مسکو پناه ببرد. در چنین شرایطی در میان بسیاری از تحلیل‌گران ایرانی بدبینی زیادی نسبت به مداخله مسکو در مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا وجود دارد.
بازار
![]()