چاپ

پیام ویژه - فرارو /متن پیش رو در فرارو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دونالد ترامپ در آستانه اعلام تعرفه‌های سنگین، تحرکات نظامی گسترده‌ای علیه ایران آغاز کرد و مذاکرات هسته‌ای با تهران را به صورت ناگهانی مطرح نمود. این تحولات، اسرائیل را که همواره به دنبال اقدام نظامی علیه ایران بود، غافلگیر کرد. در حالی که واشنگتن تلاش دارد مذاکرات را به مسائل منطقه‌ای و موشک‌های بالستیک ایران گسترش دهد، تحلیلگران احتمال دستیابی به مصالحه‌ای که ایران را از تولید سلاح هسته‌ای بازدارد، اما برنامه موشکی آن را محدود نکند، منتفی نمی‌دانند.
عصام نعمان سیاستمدار و استاد دانشگاه لبنان و دکترای حقوق عمومی دانشگاه کلمبیا پاسیفیک در کالیفرنیا-میدل ایست مانیتور| دونالد ترامپ همواره به عنوان شخصیتی غیرقابل پیش‌بینی شناخته شده و به نظر می‌رسد این ویژگی در آینده نیز ادامه خواهد داشت. توانایی او در ایجاد غافلگیری در سطوح مختلف، همواره مشهود بوده است. در آستانه اعلام تصمیم ناگهانی برای اعمال تعرفه‌های سنگین بر تمامی واردات به ایالات متحده از سراسر جهان، ترامپ به‌طور علنی روند تقویت نظامی اسرائیل را آغاز کرد و یک محموله قابل‌توجه از سامانه پیشرفته پدافندی تاد را به این کشور منتقل نمود.
همزمان، واشنگتن دست به استقرار گسترده نیرو‌های نظامی در منطقه زد؛ ناوشکن‌ها، ناو‌های هواپیمابر و بمب‌افکن‌های راهبردی بی 52 در خاورمیانه و اقیانوس هند مستقر شدند. این تحرکات نظامی حامل پیامی روشن برای جامعه جهانی بود: ایالات متحده در حال گسترش عملیات خود در یمن است؛ عملیاتی که ارتش و غیرنظامیان این کشور را هدف گرفته و مسیر آن به سوی یک جنگ تمام‌عیار و ویرانگر هدایت می‌شود؛ جنگی که با مشارکت اسرائیل جهت‌گیری شده است.
غافلگیری نتانیاهو از تصمیم ناگهانی ترامپ
رهبران ارشد ایران پیش‌تر درخواست دونالد ترامپ برای آغاز مذاکرات مستقیم درباره برنامه هسته‌ای این کشور را که با لحنی تهدیدآمیز مطرح شده بود، رد کرده بودند. با این حال، رئیس‌جمهور آمریکا با اعلام ناگهانی آغاز مذاکرات با ایران از تاریخ 12 آوریل در سلطنت عمان، جهان و بیش از همه، بنیامین نتانیاهو مهمان وقت کاخ سفید را غافلگیر کرد.
نتانیاهو که همواره از مدافعان سرسخت اقدام نظامی علیه ایران بوده، با شنیدن خبر آغاز گفت‌و‌گو‌ها دچار شوک شد. واکنش او، که با بیانی محتاطانه و سنجیده همراه بود، در رسانه‌های اسرائیلی بازتاب گسترده‌ای یافت و از سوی برخی تحلیلگران به‌عنوان نشانه‌ای از «ناامیدی» و «تحقیر» تعبیر شد. نخست‌وزیر اسرائیل در کنار رئیس‌جمهور آمریکا اظهار داشت: «ما در هدف مشترک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای متحد هستیم» و در ادامه تاکید کرد: «اگر بتوان این هدف را به‌طور کامل و از مسیر دیپلماتیک محقق کرد؛ همان‌گونه که در مورد لیبی انجام شد فکر می‌کنم این یک دستاورد مثبت خواهد بود.»
با این حال، در اسرائیل هنوز صدا‌هایی شنیده می‌شود که امیدوارند کاخ سفید راهبرد خود را از پاسخ تدافعی دوران جو بایدن، به رویکردی مبتنی بر بازدارندگی تهاجمی تغییر می‌دهد؛ رویکردی که ترامپ و تیم او پیش‌تر نیز به کار بستند. در این میان، یک پرسش کلیدی نیز در محور گفت‌و‌گو‌ها قرار گرفته است: تهران و واشنگتن، هر یک از این مذاکرات چه می‌خواهند؟
برنامه موشکی در کانون نگرانی‌های جدید غرب
دونالد ترامپ هدف اصلی خود را جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای اعلام کرده است. در مقابل، تهران خواهان محدود ماندن مذاکرات به چارچوب موضوع هسته‌ای است. با این حال، اظهارات رئیس‌جمهور ایالات متحده و مشاوران ارشد او نشانه‌هایی دارد از اینکه احتمالا واشنگتن در پی گسترش دامنه گفت‌وگوهاست؛ گسترشی که فراتر از موضوع هسته‌ای رفته و مسائل منطقه‌ای را نیز در بر می‌گیرد. در این چارچوب، سیاست‌های منطقه‌ای ایران نیز ممکن است در دستور کار احتمالی مذاکرات قرار گیرد.
در حالی که تل‌آویو به‌طور عامدانه از کنار تهدید موشک‌های بالستیکی ایران که در واکنش به تهاجم اخیر اسرائیل شلیک شدند عبور می‌کند، کارشناسان راهبردی این کشور تأکید دارند که بخش محوری مذاکرات با ایران، برنامه موشکی این کشور است. به باور این تحلیلگران، موشک‌های بالستیک ایران تهدیدی جدی‌تر برای امنیت اسرائیل و احتمالاً ایالات متحده نسبت به برنامه هسته‌ای تهران محسوب می‌شوند. آنان معتقدند حتی اگر ایران به‌طور فرضی به ساخت بمب هسته‌ای دست یابد، انگیزه‌ای برای به‌کارگیری آن در یک درگیری مستقیم نخواهد داشت؛ موضوعی که پشتوانه دلایل متعددی است.
نخست، به این دلیل که رهبر جمهوری اسلامی ایران، فتوایی مذهبی صادر کرده که ساخت و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را ممنوع می‌داند. این ممنوعیت مبتنی بر مبانی اخلاقی و دینی است؛ چرا که به‌کارگیری چنین سلاح‌هایی به کشتار گسترده و نابودی بی‌تمایز منجر می‌شود. از منظر این فتوا، استفاده از سلاح هسته‌ای می‌تواند آسیب‌های انسانی و فیزیکی جبران‌ناپذیری را متوجه عرب‌های ساکن سرزمین‌های اشغالی و سایر ساکنان مناطق فلسطینی کند.
دوم، به این دلیل که کاربرد عملی سلاح هسته‌ای، حتی در صورت دستیابی، موجب وارد آمدن خسارات شدید به هر دو طرف درگیر خواهد شد و همین امر، مشروعیت، کارایی و بازدارندگی واقعی آن را در میدان نبرد به‌شدت تضعیف می‌کند.
سوم، ایالات متحده از منظر توانمندی هسته‌ای در موقعیتی برتر قرار دارد و در صورت بروز درگیری، قادر است خساراتی سنگین وارد کند. در چنین شرایطی، استفاده از یک سلاح هسته‌ای از سوی ایران چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟
آیا اسرائیل بازنده توافقی است که واشنگتن آن را «موفقیت‌آمیز» می‌داند؟
در قیاس با جنگ‌افزار هسته‌ای، موشک‌های بالستیک دوربرد از منظر کارشناسان نظامی مؤثرتر، مخرب‌تر و برای اسرائیل تهدیدآمیزتر ارزیابی می‌شوند. دلیل آن روشن است: رژیم اسرائیل، به دلایلی که پیش‌تر مورد اشاره قرار گرفت، به‌کارگیری سلاح هسته‌ای را در دستور کار ندارد. همچنین تصور اینکه ایالات متحده، به نیابت از اسرائیل، از این سلاح‌ها استفاده کند نیز پیچیده و بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا ایران با تکیه بر ظرفیت موشکی خود قادر خواهد بود به شکلی قاطع پاسخ دهد و زیان‌های سنگین انسانی و مادی به تمامی پایگاه‌های نظامی آمریکا در غرب آسیا وارد سازد؛ علاوه بر خسارات ویرانگری که مستقیماً متوجه اسرائیل خواهد شد.
با وجود ابراز رضایت اولیه از سوی مقام‌های ایرانی و آمریکایی بعضی تحلیلگران بر این باورند که گفت‌وگوها، به دلایل متعددی، روندی طولانی و پیچیده خواهد داشت. یکی از عوامل کلیدی، تشدید واکنش‌های منفی جهانی نسبت به جنگ تعرفه‌ای است که دونالد ترامپ علیه اغلب کشور‌های صادرکننده به راه انداخته و اکنون با پیامد‌های اقتصادی و دیپلماتیک گسترده‌ای برای ایالات متحده و دیگر نقاط جهان روبه‌رو شده است.
با این حال، شماری از ناظران احتمال دستیابی تهران و واشنگتن به نوعی مصالحه را منتفی نمی‌دانند؛ مصالحه‌ای که بر اساس آن، برنامه هسته‌ای ایران به‌ویژه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی با درصد بالا که کاربردی کلیدی در تولید سلاح‌های هسته‌ای دارد به حالت تعلیق درمی‌آید. در قالب چنین توافقی، ایران قادر خواهد بود برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را بدون محدودیت ادامه دهد، موضوعی که از دید تهران یک اولویت حیاتی به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، چنین توافقی توسعه برنامه موشک‌های بالستیک دوربرد ایران را نیز محدود نخواهد کرد و لغو تحریم‌های اقتصادی آمریکا که از سوی تهران «ناعادلانه» خوانده می‌شود، بخشی از مفاد آن خواهد بود.
این مصالحه برای ایالات متحده نیز رضایت‌بخش ارزیابی می‌شود؛ چرا که دغدغه اصلی واشنگتن یعنی ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در قالب آن تأمین خواهد شد. در مقابل، ایران نیز با اجرای سازوکار‌های نظارت و راستی‌آزمایی سختگیرانه موافقت خواهد کرد. علاوه بر این، چنین توافقی می‌تواند زمینه را برای سرمایه‌گذاری‌های ایرانی در اقتصاد آمریکا فراهم سازد. در مقابل، اسرائیل که خواستار برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران است، در چنین چارچوبی خود را فاقد اهرم‌های کلیدی خواهد یافت.
بازار