چاپ

پیام ویژه - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
انتقاد رئیس‌جمهور از دپوی 140هزار کانتینر کالا در “بندر شهید رجایی” و عدم ترخیص آنها، انگشت اتهام را به سوی وزارت صمت و وزیر آن؛ “محمد اتابک” چرخاند که چرا فرآیند ترخیص کالاها در ایران طولانی است؟
متوسط زمان ترخیص کالا در بندر شهید رجایی 6 تا 90 روز است که عدد بسیار عجیبی است! درحالی‌که این عدد در بنادر مهم جهان 12 تا 48 ساعت است
سعید خوش بین| یک معمای حل نشده دیگر به معماهای فراموش‌شده نسل ما اضافه شد. یکی‌-دو ‌هفته هیات‌ها می‌روند و می‌آیند و افراد، گفت‌وگوهای ضد‌ونقیض می‌کنند اما در نهایت هیچ‌کس نمی‌فهمد، مقصر انفجار بندر شهید رجایی بندرعباس چه کس یا چه کسانی بودند. ممکن است چند مدیر برای آرام شدن افکار عمومی برکنار شوند و شاید برخی هم پایشان به راهروهای دادگستری و محکمه‌های قضایی باز شود اما در نهایت، مقصر اصلی از نظرها دور می‌ماند تا حادثه‌ای دیگر رخ دهد. مگر مقصر اصلی کیست؟
برخی معتقدند، انفجار بندر شهید رجایی خرابکاری بوده، برخی می‌گویند پای دشمنان جمهوری اسلامی در میان است. برخی انگشت اتهام را به سمت تندروها می‌گیرند و برخی معتقدند این حادثه بر اثر اهمال‌کاری به وجود آمده است. برخی هم سیاست‌گذاری‌های غلط را دلیل اصلی وقوع چنین حوادثی معرفی می‌کنند. هرچه هست، به نظر می‌رسد تصمیم‌‌گیران کشور، تصوری درباره ابعاد تصمیم‌های خود ندارند. پشت میز می‌نشینند و تصمیم‌هایی می‌گیرند که تناسبی با واقعیت‌های جامعه ندارد. لابد چند نفری از همین مدیران نا‌آگاه در طول چند دهه گذشته، فرآیند تجارت را به اندازه‌ای پیچیده و زمانبر کرده‌اند که به قول رئیس‌جمهوری 140 هزار کانتینر را سه تا چهار ماه در بندر معطل می‌کنند. زمانبر بودن ترخیص کالا از یک‌سو فساد مالی را در نهادهای مرتبط افزایش می‌دهد و به تجار خسارت وارد می‌کند و از سوی دیگر ریسک تجزیه و انفجار و حوادث مشابه را افزایش می‌دهد. اطلاعات رسمی و گزارش‌های موجود، هنوز مقصری برای این فاجعه مشخص نکرده و تحقیقات برای شناسایی علت‌ها و مسببان اصلی ادامه دارد. بر اساس گزارش‌ها، انفجار در محوطه کانتینری سینا در بندر شهید رجایی رخ داده و به احتمال زیاد ناشی از دپوی کالاهای خطرناک و مواد شیمیایی در این محوطه بوده است. مدیرعامل شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا گفته؛ آتش‌سوزی به دلیل اظهارنامه‌ نادرست درباره کالاهای خطرناک و تحویل آن‌ها بدون اسناد و برچسب‌های مناسب رخ داده برخی منابع مانند مدیران گمرک بندرعباس، منشأ احتمالی آتش‌سوزی را مواد شیمیایی اعلام کرده‌اند. وزیر کشور از تشکیل کمیته‌ای ویژه برای بررسی علل حادثه خبر داده و تأکید کرده که با مقصران در هر سطحی برخورد خواهد شد اما تاکنون هیچ وزارتخانه‌ای به‌ صورت رسمی مقصر اعلام نشده است. مقامات ارشد کشور دستور بررسی کامل و کشف هرگونه سهل‌انگاری یا تعمد را صادر کرده‌اند و رئیس‌جمهور نیز بر لزوم برنامه‌ریزی برای جلوگیری از دپوی طولانی‌مدت کانتینرها تأکید کرده است.
با این حال، فقدان اطلاعات دقیق درباره نوع مواد شیمیایی و فرآیندهای نظارتی، مشخص شدن مسئولیت مستقیم یک وزارتخانه را دشوار کرده است. با این حال شکی نیست که وزارت راه و شهرسازی که ناظر بر فعالیت سازمان بنادر و دریانوردی است، وزارت صنعت، معدن و تجارت که مسئول تهیه و تدوین سیاست‌ها و رویه‌های تجاری است و وزارت امور اقتصادی و دارایی که گمرک را زیر نظر دارد، متهمان اصلی این‌گونه حوادث هستند.
هرچند تا زمان انتشار گزارش نهایی کمیته تحقیق، نمی‌توان وزارتخانه خاصی را مقصر دانست و هرگونه نتیجه‌گیری نیازمند شواهد قطعی است اما به نظر می‌رسد نقش وزارت صنعت‌، معدن و تجارت دست‌کم در طولانی کردن فرآیند ترخیص کالا مشخص است. هرچند دولت سیزدهم را باید یکی از مولدترین دولت‌ها در زمینه بخشنامه‌ها و رویه‌های غلط دانست اما دولت چهاردهم می‌توانست با سرعت بیشتری همه بند‌وبست‌های تجارت را باز کند و از دپوی بیشتر کالاها در بنادر جلوگیری کند. به هر حال به عقیده برخی از ناظران، فاجعه بندرعباس بیشتر از آن‌که به دلیل خرابکاری باشد، ناشی از سیاست‌گذاری غلط و تدوین آیین‌نامه‌ها و رویه‌های نادرست است که موجب دپوی حجم زیادی کالا در بندرهای کشور شده است. حتی اگر این فاجعه را خرابکاری بدانیم، بستری که در آن خرابکاری شکل گرفته، ناشی از رویه‌های غلط تجاری است که فرآیند ترخیص کالاها را طولانی کرده است. در کنار آن، رعایت نکردن استانداردهای انبارداری در بندر شهیدر رجایی و «نبود تفکیک بین کانتینرهای آتش‌‌‌‌‌‌‌‌زا و دیگر کالاها»، اطفای حریق در بندر شهید رجایی را طولانی کرده ‌است.
بازار
مسعود پزشکیان اخیراً از اینکه بیش از 140 هزار کانتینر در بندر شهید رجایی دپو شده، ابراز ناراحتی کرد. متوسط ترخیص کالا در بندر شهید رجایی 6 تا 90 روز است که بسیار عدد عجیبی است. متوسط زمان ترخیص کالا در بندرهای جهان به عوامل متعددی ازجمله زیرساخت‌های بندری، فرآیندهای گمرکی، دیجیتالی‌سازی سیستم‌ها، نوع کالا و قوانین کشورها بستگی دارد و از چند ساعت تا چند روز متغیر است. بر اساس گزارش‌های موجود، در بنادر پیشرفته مانند سنگاپور و شانگهای چین، زمان ترخیص کالا به‌ طور میانگین بین 12 تا 48 ساعت است، به‌ویژه برای کالاهایی که در مسیرهای سبز گمرکی قرار می‌گیرند. در بنادر تایوان و امارات، متوسط زمان بارگیری و تخلیه حدود 4 تا 6 ساعت گزارش شده اما فرآیند کامل ترخیص ممکن است تا یک روز هم طول بکشد. در مقابل، در بنادر ایران مانند بندر شهید رجایی، زمان توقف کالا از 6 تا 90 روز گزارش شده که به دلیل تأخیر در تخصیص ارز، نقص اسناد یا دپوی طولانی‌مدت کالاها خطرناک است. در سطح جهانی، بنادر با بهره‌وری بالا که از سامانه‌های دیجیتال مانند سامانه جامع تجارت استفاده می‌کنند، زمان ترخیص را به کمتر از دو روز کاهش داده‌اند، درحالی که در بنادر با زیرساخت‌های ضعیف‌تر یا بروکراسی پیچیده، این زمان ممکن است به یک هفته یا بیشتر هم برسد. برای کالاهای فاسدپذیر یا حساس، استفاده از کانتینرهای ویژه و شرکت‌های ترخیص حرفه‌ای می‌توانند زمان را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند اما هزینه‌های اضافی مانند انبارداری و عوارض بندری را افزایش می‌دهد. فقدان استاندارد جهانی برای ترخیص، مقایسه دقیق را دشوار می‌کند اما بنادر نسل سوم با لجستیک پیشرفته معمولاً سریع‌ترین زمان‌ها را ثبت می‌کنند.
امیدواریم حادثه تلخ بندرعباس، آخرین حادثه از این نوع حوادث باشد اما اگر رویه‌ها اصلاح نشود و بند‌وبست‌های تجارت باز نشود و مدت‌زمان ترخیص کالا کاهش پیدا نکند و نظارت افزایش نیابد باز هم باید منتظر فاجعه‌‌های دیگری باشیم.
متاسفانه نهادهای دولتی نسبت به فجایعی که ممکن است رخ دهد، بی‌تفاوت هستند تا زمانی که حادثه‌ای جانکاه رخ دهد و افکار عمومی جریحه‌دار شود. آنگاه دولت این فرشته مهربان با سینه‌ای چاک‌چاک به میدان می‌آید، مقصریابی آغاز می‌شود تا توفانی به پا کنند و غبار هیجان افکار عمومی را پشت اقدام‌های صوری خود پنهان کنند. اما پس از این هیاهو این تراژدی به دکانی برای مداخله‌گری بیشتر تبدیل می‌شود بی‌آنکه به بهبود وضعیت مردم یا رفع مشکلات واقعی منجر شود. هر کس در بخشی از شیوه حکمرانی، مسئولیت را گردن دیگری می‌اندازد و مداخله بیشتر را سهم خود می‌داند و در نتیجه، مدت‌زمان ترخیص کالا از 90 روز به 110 روز افزایش می‌یابد. این اگر تراژدی نیست، پس چیست؟