بزرگنمايي:

پیام ویژه - اعتماد / «چابکسازی صنایع انرژی‌بر با ساختار توسعه هوشمند سبز» عنوان یادداشت روز در روزنامه اعتماد به قلم امین رضا انصاری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
جهان امروز بیش از هر زمان دیگری شاهد تحولات سریع علمی و فناوری است. ظهور دانش‌های پیشرفته نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IOT)، کلان‌داده‌ها (Big Data) و انرژی‌های نوین و تجدیدپذیر صنایع مختلف را در مسیر تغییرات بنیادین قرار داده است. در کنار موارد مذکور، توجه به فرصت‌ها و الزامات مدیریت کربن نیز در شرکت‌های طراح لایسنسور شیمیایی، معدنی و پایین‌دستی، هم با نگاه اقتصاد کربن و هم الزام بین‌المللی کنترل و پایش تغییرات اقلیمی، دو چندان شده است. این تحولات، به ‌ویژه در صنایع انرژی‌بر، فرصت‌های بی‌نظیری برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و حرکت به سوی توسعه پایدار فراهم کرده‌اند. اما در ایران، برای بهره‌گیری از فرصت‌های تحقیقاتی یا نوین؛ ساختارهای جزیره‌ای، پراکندگی، گسترده‌تر شدن واحدهای سازمانی و عدم هماهنگی میان بخش‌های مختلف، مانع از تحقق کامل این پتانسیل‌ها شده‌اند. یکی از مهم‌ترین مشکلات ساختاری در صنایع انرژی‌بر ایران، پراکندگی وظایف و موازی‌کاری میان واحدهای مختلف است. از دهه 70 شمسی، با ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) در سازمان‌های دولتی و صنعتی، تلاش‌های موفقی برای بهره‌گیری از دانش روز جهان آغاز شد. این واحدها در دوره خود توانستند با تحلیل فرصت‌های نوآوری، انتقال دانش فنی و ارتباطات بین‌المللی، به بهبود کمی و کیفی تولیدات و فرآیندها کمک کنند. اما در ادامه با موج‌های جدید فناوری یا برنامه، به جای یکپارچه‌سازی این تلاش‌ها و همراستا کردن آنها با اهداف کلان ملی و صنعتی کشور، واحدهای جدیدی به صورت موازی یا کاملا مجزا ایجاد شدند. این پراکندگی باعث شد که حوزه‌هایی همچون مدیریت سیستم‌ها، مدیریت انرژی، هوشمندسازی فرآیندها، تولید دانش‌بنیان داخلی و حتی برنامه‌ریزی استراتژیک هر کدام به صورت جزیره‌ای عمل کنند. نتیجه این رویکرد، کاهش بهره‌وری کلی سازمان‌ها، تعارض منافع و ناتوانی در استفاده موثر از فرصت‌های نوین فناورانه بوده است. در ساختار سازمانی صنایع ایران با تغییر هر دولت، یک واحدی مجزا افزوده شده و بازنگری کافی برای به‌روزرسانی واحدهای موجود جهت افزایش ثروت مولد، صورت نگرفت. البته ساختار عریض بروکراسی دولت، امکان رشد و توسعه واقعی بخش خصوصی را نیز محدود نمود و عمده اقتصاد ما، تقریبا دولتی‌تر شد. این ساختار، در شرایط طراحی جدید فرآیندها به صورت سبز، هزینه‌ و زمان اجرای تحول را به صورت واگرایانه افزایش خواهد داد. درحالی که، به عنوان مثال شرکت‌هایی مانند Uhde آلمان با به‌روزرسانی ساختار اجرایی متناسب با تحولات تکنولوژی، نه ‌تنها نسبت تولید به سرانه نیروی انسانی و نسبت سودسازی به تولید، کاهش نداشته بلکه با ارتقای سالانه به حدود 17 میلیارد یورو درآمد در سال 2024 رسیده است و بلافاصله بخش‌های مختلف این شرکت هم در طراحی فرآیند و هم در واحدهای تولید به اقتصاد چرخشی سبز متمرکز شده است. از سال 2015 میلادی به بعد، موج ششم تکنولوژی شامل دیجیتالی ‌شدن ابزارها، انرژی و تولید سبز صنایع در جهان آغاز شد که ملزم به مدیریت کربن، فرآیند سبز، کنترل هوشمند فرآیندها، ابزار دقیق پیشرفته (Smart Instrumentation)، سیستم‌های نگهداری پیشگیرانه (Predictive Maintenance) و یکپارچه‌سازی انرژی‌های تجدیدپذیر با فرآیندهای صنعتی بود. این فناوری‌ها نه تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهند بلکه امکان کاهش مصرف انرژی، توسعه سبز پایدار، مدیریت دانش و رعایت الزامات زیست‌محیطی را نیز فراهم می‌کنند. در کشورهای پیشرفته، این تحولات با رویکرد یکپارچه و هماهنگ همراه بوده است، اما در ایران، به دلیل ضعف در طراحی چارت سازمانی مناسب و عریض شدن ساختارهای اداری، این فرصت‌ها اغلب به تهدید تبدیل شده‌اند. حرکت موازی واحدها بدون هماهنگی با یکدیگر نه تنها هزینه‌های اضافی ایجاد کرده بلکه مانع از تحقق اهداف کلان توسعه‌ای شده است. ارزیابی ساختار شرکت‌های بین‌المللی مانند پتروناس مالزی یا آرامکو نشان می‌دهد که به‌کارگیری و توسعه فناوری‌های نوین انرژی، تعاملات بین‌المللی برای انتقال دانش و جلوگیری از عدم‌النفع تاخیر در دیپلماسی فناوری، با هدایت هسته اولیه تحقیق-توسعه بوده است. راهبرد ایجاد بهینه‌سازی انرژی، تحول دیجیتال، استانداردها و انرژی‌های تجدیدپذیر، ضمن افزایش تصدی‌گری دولت و سازمان‌های پایین‌دستی، امکان همگرایی فکری و اجرایی فرصت‌های نوین تکنولوژی و دانش را فراهم نکرده است. برای رفع مشکلات موجود و استفاده حداکثری از فرصت‌های فناورانه، پیشنهاد می‌شود که واحدهای تحقیق و توسعه فعلی بازطراحی شده و تحت عنوان «واحد توسعه هوشمند سبز» فعالیت کنند. 
واحد توسعه هوشمند سبز، با ادغام مدیریت سیستم‌ها، مدیریت انرژی، تحول دیجیتال، امور بین‌الملل، انرژی‌های تجدیدپذیر، هیدروژن سبز، تغییرات اقلیمی، هوش مصنوعی و پژوهش - فناوری، ضمن چابک‌سازی و کاهش تصدی‌گری، پتانسیل همگرایی مفهومی تصمیم‌سازی‌های فرآیندها و برنامه‌ریزی استراتژیک را جهت همرسانی تولید همراه با اقتصاد چرخشی فراهم خواهد کرد. البته توجه به تعامل اجرایی این واحد به صورت مدیریت چرخشی و تعامل فکری برابر اعضا، برای افزایش اثربخشی آن ضروری است. 
این واحد می‌تواند نقش اتاق فکر راهبردی را ایفا کرده و تمامی بخش‌های مرتبط با پیاده‌سازی استانداردها، ایزوها، فناوری‌ها، مدیریت نشر کربن‌ و تکنولوژی‌های نوین و تولید دانش‌بنیان داخلی را تحت یک چارچوب مشترک گردهم آورد. 
ساختار این واحد باید به صورت دو لایه باشد. یک لایه به صورت داخلی که افراد حاضر در این واحد از بین صاحبان ایده و تجربه سازمان و در یک سطح برابر با مدیریت چرخشی با شرایط پوشش تمام موارد پیشنهادی باشند: 

حداقل 5 سال سابقه کار تخصصی، حداقل سطح تحصیلات ارشد یا معادل تجربه و ایده‌پردازی خلاق، حداقل صاحب یک مقاله یا ارائه تخصصی معتبر یا تایید تجربه کلان در سطح سازمان.
در لایه دوم نیز ارتباط با بدنه دیگر سازمان و خارج سازمان برای پیشبرد طرح توسعه، از طریق مدیریت واحد که یک هیات مرکزی چرخشی است، صورت خواهد گرفت. 
چابک‌سازی صنایع انرژی‌بر ایران با تمرکز بر ایجاد «واحد توسعه هوشمند سبز» راهکاری عملی برای عبور از چالش‌های ساختاری موجود است. این رویکرد نه تنها امکان استفاده حداکثری از فناوری‌های نوین را فراهم می‌کند، بلکه زمینه را برای تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه نیز مهیا می‌کند. 
در دنیایی که سرعت تغییرات فناورانه لحظه‌ای افزایش می‌یابد و مدیریت یکپارچه فرآیندها با کمترین ردپای کربن، ایران نمی‌تواند با ساختارهای سنتی گذشته رقابت کند . 
اکنون زمان آن رسیده است که با جسارت بیشتری نسبت به بازآفرینی ساختارهای سازمانی اقدام کنیم تا بتوانیم جایگاه شایسته خود را در اقتصاد جهانی بازیابیم. 
در شرایط فعلی کشور با موج وسیعی از فارغ‌التحصیلان مقطع دکترای تخصصی، ایجاد ساختار اتاق فکر توسعه در صنایع انرژی‌بر، می‌تواند ترکیب ماتریسی هم‌افزایانه از ارتباط دانشگاه با صنعت و اتاق‌های بازرگانی نیز نوید ببخشد؛ به‌گونه‌ای که برای جلوگیری از رانت صندلی اتاق فکر توسعه، افراد متخصص این ساختار به صورت چرخشی در دانشگاه‌ها یا کمیسیون‌های تخصصی اتاق بازرگانی در گردش باشند.