بزرگنمايي:

پیام ویژه - دیپلماسی ایرانی /متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حسن فحص-ایندیپندنت عربی| بی‌خبر گذاشتن هم پیمانانِ اروپاییِ امریکا از جزئیات و ابعاد مصالحه‌ بین رئیس جمهور امریکا و همتای روس او و تاثیر این مصالحه بر توازن قوا در صحنه اروپا ممکن است کشورهای اروپایی را به سمت آغاز روندی جدید در گفت‌وگو با ایران و دستیابی به تفاهم‌هایی سوق دهد که می‌تواند اساس و مبنای موضع تهران در هرگونه مذاکره احتمالی با واشینگتن در آینده قرار گیرد.
ریاض پایتخت عربستان سعودی اخیرا میزبان «نشست مقدماتی» اجلاس سران امریکا و روسیه بود که پیش‌بینی می‌شود اواخر فوریه کنونی در همین شهر برگزار شود. «مارکو روبیو» وزیر امور خارجه، «مایک والتز» مشاور امنیت ملی و «استیو ویتکوف» نماینده ویژه رئیس جمهور در امور خاورمیانه، نمایندگان امریکا در این نشست بودند و از طرف روسیه نیز «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه و «میخائیل بوگدانف» نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور خاورمیانه حضور یافتند. اما طرف‌های اروپایی ذیربط در بحران اوکراین به این نشست دعوت نشدند در حالی که بحران اوکراین، محور اصلی نشست آیندۀ رؤسای جمهور امریکا و روسیه خواهد بود و بحران خاورمیانه و بحران هسته‌ای ایران در اولویت‌های بعدی هستند.
همزمان با برگزاری نشست‌ مقدماتی اجلاس پوتین و ترامپ در ریاض، تهران از رایزنی برای برگزاری سومین نشست با ترویکای اروپایی خبر داد. این نشست‌ها از ماه سپتامبر 2024 با هدف توافق بر سر ساز و کاری برای از سرگیری مذاکره درباره برنامه هسته‌ای ایران و احیای برجام و لغو تحریم‌های اقتصادی ایران آغاز شده است.
ایران و اروپا در شرایطی روند مذاکرات دوجانبه را فعال کرده‌اند که می‌دانند هر نتیجه‌ای در این مذاکرات به دست آید، برای طرف امریکایی الزام‌آور نخواهد بود و دولت دونالد ترامپ تلاش می‌کند نظام ایران را به زور یا به هر طریق دیگری پای میز مذاکره مستقیم با امریکا بدون حضور دیگر طرف‌های برجام از جمله روس‌ها و چینی‌ها بنشاند.
کنار گذاشتن کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا از مذاکرات امریکا – روسیه بر سر آیندۀ جنگ در اوکراین که ممکن است به تثبیت سیطره روسیه بر بخش‌های وسیعی از خاک اوکراین منجر شود، زنگ خطر جدی درباره ساز و کارهای تعامل بین واشینگتن و اروپاست. همچنین طرح صلحی که ترامپ درصدد اجرای آن در خصوص اوکراین است، منافع امنیتی و ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی کشورهای اروپایی را به خطر می‌اندازد و ممکن است آغازگر بازنگری واشینگتن در تعامل با ناتو و ماموریت آن باشد.
این نگرانی‌ها که به واقعیت نزدیک می‌شود، ممکن است همه ابزارهای دفاعی اروپایی‌ها را در برابر سیاست‌های دولت ترامپ از دست آنان خارج کند و موجب شود کشورهای اصلی تصمیم گیرنده در اتحادیه اروپا یعنی فرانسه و آلمان و تا حدی هم بریتانیا، به سیاست‌های جدیدی در تعامل با رویکردهای امریکا در مسائل بین‌المللی متوسل شوند.
تهران می‌تواند از افزایش شدت بی‌اعتمادی بین امریکا و اروپا که ریشه در بحران اوکراین دارد، بیشترین بهره‌برداری را انجام دهد. سه کشور مهم اروپایی، اهرم تصمیم گیری را در هرگونه سیاست سخت گیرانه امریکا در برابر جاه طلبی‌های ایران در اختیار دارند و فقط آنها می‌توانند به واشینگتن برای احیای تحریم‌های اقتصادی خفه کننده علیه نظام ایران کمک کنند. ترویکای اروپایی می‌تواند پرونده هسته‌ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل بازگرداند و با فعال سازی «مکانیسم ماشه» تحریم‌هایی را که پس از امضای برجام در سال 2015 تعلیق شد، احیا کند چرا که بعید است روسیه و چین در این زمینه با واشینگتن همراه شوند.
بی‌خبر گذاشتن هم پیمانانِ اروپاییِ امریکا از جزئیات و ابعاد مصالحه‌ بین رئیس جمهور امریکا و همتای روس او و تاثیر این مصالحه بر توازن قوا در صحنه اروپا ممکن است کشورهای اروپایی را به سمت آغاز کردن روندی جدید در گفت‌وگو با ایران و دستیابی به تفاهم‌هایی سوق دهد که می‌تواند اساس و مبنای موضع تهران در هرگونه مذاکره احتمالی با واشینگتن در آینده قرار گیرد.
ممکن است دولت ترامپ بخواهد اجلاس آیندۀ سران امریکا و روسیه در ریاض را به کنفرانس یالتای جدیدی تبدیل کند که محور آن را آیندۀ اروپا و پیامدهای جنگ اوکراین و اوضاع خاورمیانه تشکیل خواهد داد، آن هم پس از تحولات اساسی در معادلات سیاسی و راهبردی که به علت تضعیف ایران و از دست رفتن بسیاری از اهرم‌های قدرت و نفوذ این کشور در سوریه، لبنان، فلسطین، عراق و حتی یمن ایجاد شد.
اما نظام ایران احتمالا نگاهی حاکی از رضایت‌مندی به این تحولات، اعم از تغییر موضع اروپایی‌ها و نتایج اجلاس سران امریکا و روسیه در ریاض دارد و ممکن است دیپلماسی خود را با هدف بهره‌برداری از این شکاف‌ها به نفع خود فعال سازد به ویژه در شرایط کنونی که شاهد تشدید آشکار تنش بین تهران و واشینگتن به علت امضای یادداشت اجرایی ترامپ برای از سرگرفته شدن سیاست فشار حداکثری – در صورت لزوم – هستیم.
ایران به رغم موضع‌گیری تند خود در برابر فشارهای امریکا، درها را به روی امکان بازگشت به مسیر گفت‌وگو نیمه باز گذاشته است، البته به شرطی که احساس کند دولت امریکا برای اعتماد سازی در خصوص مفید بودن مذاکره بین دوطرف و تحمیل نکردن شروط خود، یادداشت اجرایی ترامپ را تعلیق خواهد کرد.
به این ترتیب حساب کردن ایران روی نتایج اجلاس ریاض دو بُعد دارد: بُعد نخست، میزان پایبندی رئیس جمهور روسیه به «توافقنامه راهبردی» است که دو ماه قبل با رئیس جمهور ایران امضا کرد و بر اساس آن می‌تواند نقشی مثبت در سوق دادن همتای امریکایی خود به سوی تعدیل مواضعش و تسهیل مذاکره با ایران داشته باشد. بُعد دوم به نقشی مربوط می‌شود که ممکن است شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در متعادل کردن مواضع رئیس جمهور امریکا ایفا کند به ویژه که حاکمیت عربستان نمی‌خواهد منطقه وارد دور جدید تنش‌هایی شود که ممکن است به فاجعه منجر شوند. این هدف ریاض با خواسته جدی ایران برای تقویت روابط و دستیابی به تفاهم‌های دوجانبه با عربستان همسو شده است، به ویژه بعد از امضای توافقنامه عادی‌سازی روابط بین دوکشور که در مارس 2023 در پکن امضا شد و طبق آن ایران متعهد شد در امور داخلی کشورهای منطقه مداخله نکند.