بزرگنمايي:

پیام ویژه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ترجیع‌بند «گزارش‌های پوچ و مهمل» اشاره بود که رهبری در نشست اخیر با کارگزاران نظام از آن بهره بردند تا تصمیم‌سازان، مجریان و سیاست‌گذاران کشور را متوجه یک ناترازی و ناهنجاری کلیدی در نظام بروکراتیک کشور کنند. رهبری خاطره‌ای مربوط به دوران ریاست‌جمهوری شهید ابراهیم رییسی، درباره تعهدخواهی از شرکت‌های بزرگ دولتی را روایت کردند. 
آیت‌الله خامنه‌ای درباره نتیجه پیگیری چند ماه بعد خود از رییس‌جمهور وقت اشاره کردند: «ایشان گفت خبر ندارم؛ می‌پرسم و خدمت‌تان گزارش می‌دهم. بعد از یکی، دو هفته گزارشی دادند که من دیدم مهمل است؛ پوچ است...» موضوعی که راس هرم تصمیم‌ساز کشور روی آن دست گذاشته در واقع یکی از تاریک‌ترین بخش‌های نظام بروکراسی کشور محسوب می‌شود. وضعیتی که باعث شده امکان حل مشکلات علی‌رغم صرف بودجه و وقت کافی فراهم نشود و ناترازی‌ها به بالاترین حد خود برسد. 
اما برای رفع این ناترازی و این معضل چه باید کرد؟ به اعتقاد کارشناسان و فعالان سیاسی، تن دادن به اجماع کارشناسی و اصلاح نظام گزینش کشور، مهم‌ترین راهکاری است که از طریق آن می‌توان در برابر یک چنین گزارش‌های پوچ و مهملی مانع‌تراشی کرد. زمانی که به جای افراد نخبه و متخصص، میدان کار برای افراد سطحی‌نگر و پوپولیست فراهم شود، نتیجه بروز ناترازی‌های گسترده‌ای خواهد بود که امروز کشور را درگیر کرده است. 
امروز بسیاری از انتخاب‌های دولت چهاردهم به دلیل دیر رسیدن یا هرگز نرسیدن استعلام‌ها فرصت خدمت‌رسانی و تلاش برای توسعه کشور را پیدا نمی‌کنند. 
 باتوجه به اهمیت موضوع «اعتماد» در گفت‌وگو با دو تن از فعالان سیاسی کشور تلاش کرده که نوری به ابعاد پنهان موضوع بتاباند. 
هادی حق‌شناس که سال‌ها هم در حوزه نمایندگی مجلس فعالیت کرده و هم در بخش‌های اجرایی و آکادمیک حضور داشته با نوع نگاه خاص خود، آسیب‌های این نوع گزارش‌های غیرتخصصی را واکاوی می‌کند. ازسوی دیگر مهدی شیرزاد نیز با بازخوانی همه مصایب کشور از چنین گزارش‌ها و مشورت‌هایی، خواستار باز گذاشتن درهای بروکراسی کشور به متخصصان و نخبگان می‌شود تا دیگر هیچ گزارش پوچ و مهملی به دست هیچ مقام مسوولی نرسد.
هادی حق‌شناس: ناترازی‌های امروز محصول گزارش‌های غیر کاربردی و غلط هستند
هادی حق‌شناس استاندار گیلان و تحلیلگر مسائل سیاسی و اقتصادی در گفت‌وگو با اعتماد در پاسخ به این پرسش که خطر گزارش‌های پوچ و مهمل برای جامعه ایرانی چیست؟ می‌گوید: «در برخی از دستگاه‌ها برخی از کارشناسان با این نیت که مقامات ارشد ممکن است گزارش‌های ارسال شده را با دقت نخوانند یا با این فکر که مقامات مافوق اطلاعات فنی لازم را ندارند و به دلیل حجم کارها ممکن است فرصت مطالعه گزارش‌ها را نداشته باشند، گزارش‌هایی می‌نویسند و اطلاعاتی را ارایه می‌کنند که هیچ مبنا و پایه علمی و آماری و تخصصی ندارد. گزارش نمی‌نویسند که منجر به اتخاذ تصمیم شوند یا برای اینکه منتج به ارایه طریق بشود یا اینکه مساله پروژه‌ای را حل کنند، بلکه فقط برای پر کردن عرضه گزارش می‌نویسند.»
حق‌شناس ادامه می‌دهد: «این نوع گزارش‌ها آسیب‌های بسیاری به روند توسعه کشور وارد ساخته. یکی از کلید واژه‌هایی که در سال‌های اخیر در ادبیات برنامه‌ریزی ایران رایج شده، بحث آمایش سرزمینی است. آمایش سرزمینی مبتنی بر این اصل است که هر منطقه یا استانی متناسب با چه نوع سرمایه‌گذاری‌هایی است؟ به عنوان مثال با یک مقیاس کلان، وقتی استانی در کشور مشکل آب دارد، طبیعی است که برای توسعه نباید اجازه داد در آنجا کاشت، داشت و برداشت برنج صورت گیرد. یا وقتی استانی مشکل آب‌های سطحی دارد باید در اولویت طرح‌های آب و فاضلاب و شبکه قرار بگیرد. این 2مثال را ذکر کردم به این دلیل که هر کس که این دو گزاره را می‌بیند قطعا به این نتیجه می‌رسد که دستگاه برنامه‌ریز و تصمیم‌ساز حتما در نقطه‌ای از کشور که سطح آب‌های زیرزمینی بالاست باید طرح‌های فاضلاب اجرا کند و در نقطه‌ای از ایران که مشکل کمبود آب دارد، نباید کشاورزی پر آب به کار بگیرد.»
او ادامه می‌دهد: «ولی همه این اتفاقات رخ می‌دهند، به دلیل برخی گزارش‌های غلط کارشناسی که مبنای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری شده است. اینگونه موارد بسیار زیاد در کشور وجود دارند. دلیلی که امروز ایران با انبوه پروژه‌های نیمه‌کاره و ناترازی مواجه است، همین نوع گزارش‌های غیر‌کارشناسی و غیر تخصصی است. علت اینکه ایران با ناترازی‌ها در بخش‌های مختلف مواجه شده به دلیل عدم کار کارشناسی واقعی و علمی است. همه از کار کارشناسی صحبت می‌کنند اما کار کارشناسی که مبتنی بر واقعیت‌ها، راهگشایی و توانایی حل مساله باشد، کم است.»
استاندار گیلان با اشاره به اینکه علت اینکه اقتصاد ایران تورم‌های بلندمدت را تجربه می‌کند بر اساس همین وهم است، می‌گوید: « در واقع در دولت‌های قبل تصور می‌شد اگر استقراض شود و استقراض را تبدیل به کار عمرانی کنیم، برای معیشت و توسعه مفید است.خوب است بررسی شود طی 2الی 3سال گذشته، چه حجمی از استقراض تحت عنوان اوراق خزانه انجام شده است. استقراض یعنی اصل پول به علاوه فرع پول به سرمایه‌گذار پرداخت شود. دولت برای اجرای پروژه فقط هزینه اسمی نیست، بلکه یک عددی به نام نرخ سود هم نصیب قیمت تمام شده می‌شود و هزینه‌ها را بالا می‌برد.»
او می‌گوید: « چرا به اجرای چنین پروژه‌هایی در گذشته رضایت داده شده است؟ به دلیل بحث‌ها کارشناسی. کدام کارشناسی‌ها؟ کارشناسی‌هایی که در آنها اصول علمی رعایت نشده است. این یک واقعیت تلخ در گزارش‌نویسی‌ها است که منجر به تصمیماتی شده که برخی از ناترازی‌های پولی، مالی، ارزی و...را در کشور ایجاد کرده‌اند. به نظر می‌رسد که نیازمند توجه جدی به بحث شایسته‌سالاری هستیم. شایسته‌سالاری فقط مبنای مدیران نیستند. کارشناسان اگر کارشناسان علمی و کارکشته و پخته و به دور از هوا و هوس باشند، بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها می‌تواند در راستای رفع مشکلات مردم و رفع ناترازی‌ها به کار گرفته شوند.»
بازار
مهدی شیرزاد: برای رفع گزارش‌های پوچ باید درهای بوروکراسی را به روی نخبگان باز کرد
مهدی شیرزاد تحلیلگر مسائل سیاسی از منظر متفاوتی به بحث ورود کرده و درباره این نوع گزارش‌های پوچ و غیر کاربردی می‌گوید: «صحبت‌های رهبری و تعابیری که ایشان به کار بردند نشان می‌دهد ایشان مسلط به اعداد و ارقام کشور هستند و با دقت موضوعات را رصد می‌کنند. بعضا برای فعالان سیاسی این پرسش ایجاد می‌شود که آیا رهبری از شرایط کشور و مسائل اطلاع کافی دارند یا نه؟ این نوع تعابیر نشان می‌دهد که ایشان با دقت‌نظر بالایی نسبت به مسائل کشور مسلط هستند. این موضوع جای امیدواری دارد و می‌تواند اطمینان خاطری برای جامعه و سیاست‌مداران ایجاد کند که به هر حال به دقت، اوضاع و احوال منطقه‌ای و بین‌المللی و شرایط اجتماعی و اقتصادی کشور رصد می‌شود.»
شیرزاد یادآور می‌شود: «مساله بعدی اینکه فقط دولت شهید رییسی در معرض یک چنین گزارش‌های مهمل و پوچی قرار نداشته و سایر دولت‌ها هم در معرض یک چنین مشکلاتی قرار داشته و دارند. وقتی ساختار بوروکراسی کشور به دلیل تنگ‌نظری‌ها، دخالت‌های نا‌به‌جای بعضا امنیتی از متخصصان خالی می‌شود، زمینه برای ظهور و بروز و تولید گزارش‌های مهمل و غیر تخصصی فراهم می‌شود. این اظهارات را به عنوان مچ‌گیری از دولت شهید رییسی نباید تلقی کرد. این خطری است که برای هر دولتی از جمله دولت پزشکیان قرار دارد.»
شیرزاد در پاسخ به پرسش «اعتماد» که برای رفع این نوع گزارش‌های غیر مستند و غیر تخصصی چه باید کرد؟ می‌گوید: «راه‌حل، باز کردن درهای دولت و نظام بوروکراسی کشور به روی متخصصان و نشاندن نظرات کارشناسی و تخصصی به جای گزارش‌های پوچ و مهمل و شعاری است. این روند نیازمند تجدید‌نظر جدی در رویکردهای امنیتی، ‌استعلام‌ها و انتصابات مدیریتی است. نیازمند تجدید نظر جدی در ساختار اجرایی کشور است. ساختار اجرایی کشور باید این ظرفیت را پیدا کند که از تمام ظرفیت تخصصی و منابع انسانی کشور حداکثر بهره را ببرد. نه اینکه در حضور یک گروه، جریان و طیف خاص محدود شود.»
او می‌گوید: « از سوی دیگر باید توجه داشت این تیپ گزارش‌های مهمل و شعاری در عرصه‌های مختلف کشور وجود دارد. اینکه عده‌ای درباره شرایط جامعه، وضعیت دین‌داری یا شرایط فرهنگی جامعه سراغ مراجع یا متدینان و گروه‌های مرجع می‌روند و گزارش‌هایی را می‌دهند که باعث نگرانی می‌شود. گزارش‌هایی از این دست که جامعه ایرانی بی‌دین شده، از دین فاصله گرفته، بی‌اخلاق شده و وضعیت بدی پیدا کرده و... باعث بروز مشکلات جدی می‌شود. این نوع گزارش‌ها فاقد دقت علمی و روش‌های علمی در نظر‌سنجی‌ها هستند. این روند در عرصه‌های مختلف باعث ایجاد تنش در سطح جامعه و سیاست‌گذاری‌ها می‌شود. »
شیرزاد با اشاره به اینکه فضای نخبگانی کشور باید به سمت فضایی میل کند که این تیپ گزارش‌های مهمل و پوچ را با دقت نظری که مورد توجه رهبری بوده، تشخیص و تمییز دهد، می‌گوید: « به عنوان یک دانشجوی کوچک جامعه‌شناسی از جامعه ایران و پتانسیل جامعه دفاع می‌کنم. فکر می‌کنم، بسیاری از گزارش‌های پوچ و مهملی که در عرصه فرهنگی، مذهبی و فرهنگی جامعه تولید شده و باعث بروز نگرانی‌هایی شده، مبنای علمی ندارد. از سوی دیگر گزارش‌های دقیق علمی وجود دارد که مورد توجه قرار نمی‌گیرد. نتیجه این می‌شود که جامعه تغییراتی می‌کند که سیاست‌گذاران از آنها بی‌خبرند. جامعه مطالباتی دارد که تصمیم‌سازان از آن بی‌خبرند. در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی مثال‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد.»
به اعتقاد این تحلیلگر« توسعه ایران لنگ کمک‌های خارجی نیست، بی‌تردید توسعه‌ای پایدار خواهد بود که درونزا بوده و برآمده از ظرفیت‌های اجتماعی باشد اما اینکه تصور شود حل مشکلات بدون رفع مشکلات خارجی و توسعه مناسبات ارتباطی و تجاری و علمی و... با جهان ممکن است، اشتباه محض است. مسوولان ایرانی باید گزارش‌های دقیق‌تری را از مراجع سیاست‌گذار طلب کنند. »
شیرزاد در پایان یادآور می‌شود: « در دولت قبل و گاهی در دولت‌های قبل‌تر شعارهایی سر داده می‌شد که ایران فاصله با قله ندارد، این نوع اظهارات این پرسش را برای مردم ایجاد می‌کرد که آیا مسوولان ایرانی در این جامعه زندگی می‌کنند؟ اگر اینگونه است چرا از مشکلات مردم بی‌خبرند؟ هر زمان که ما دچار عوامگرایی و شعارهای قشنگ غیر واقعی و غیر علمی شدیم باید نگران شویم که اسیر گزارش‌های پوچ و مهمل شده‌ایم. البته جامعه به خوبی می‌تواند تشخیص دهد که کدام حرف و گزارش و اظهارنظر علمی است و مبتنی بر واقعیت‌هاست و کدام اظهارنظر مبتنی بر گزاره‌های غیر علمی و پوج است.»