بزرگنمايي:

پیام ویژه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
روز شنبه ایالات متحده و ایران مذاکرات سطح بالا در مورد برنامه هسته‌ای تهران را برگزار کردند، درحالی‌که ترامپ از احتمال اقدام نظامی در صورت شکست دیپلماسی سخن گفته است.
 نشریه فارن پالیسی در تحلیلی از روند مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط می‌نویسد: دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا روز دوشنبه اعلام کرد که اگر مذاکرات با ایران موفق نباشد، فکر می‌کنم ایران در خطر بزرگی قرار خواهد گرفت. ترامپ که خود را یک معامله‌گر ماهر می‌داند، در پی دستیابی به توافقی است که مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود - هدف اصلی واشنگتن و متحدانش طی سال‌های اخیر. در مقابل، ایران خواستار لغو تحریم‌ها و پرهیز از درگیری با یک قدرت نظامی بسیار بزرگ‌تر است. هر دو کشور به دلایل مختلفی احساس فوریت می‌کنند و درعین‌حال محدودیت‌های خاص خود را در آستانه این مذاکرات دارند.
ماجرا چیست؟
ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد که مذاکرات مستقیم هسته‌ای در حال انجام است - و «یک جلسه بسیار بزرگ» روز شنبه در عمان برگزار خواهد شد. ایران تاکید دارد که مذاکرات غیرمستقیم و با میانجی‌گری وزیر خارجه عمان خواهد بود که با گفته ترامپ در تضاد است - نمونه‌ای از اختلافات متعدد میان دو کشور در آستانه این نشست حساس. سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران که نماینده کشور در این مذاکرات خواهد بود، در یادداشتی برای واشنگتن‌پست نوشت: «روز شنبه در عمان برای مذاکرات غیرمستقیم دیدار خواهیم کرد. این هم یک فرصت است و هم یک آزمون.»
استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ که پیش ‌از این در زمینه‌هایی مانند اوکراین و غزه مذاکره کرده، نماینده ایالات متحده در این مذاکرات است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، تامی بروس، روز سه‌شنبه گفت که این یک «جلسه» است نه «مذاکره». او گفت: «ما در حال تماس هستیم.»
حس فوریت
به گفته گرگوری برو، تحلیلگر ارشد در گروه اوراسیا، ترامپ می‌خواهد این مساله را حل کند و تمام، تا بتواند به سایر موضوعات منطقه‌ای مانند عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی و روابط اقتصادی با خلیج‌فارس بپردازد. او افزود: «مهار برنامه هسته‌ای ایران، رسیدگی به منبع بی‌ثباتی منطقه، و پایان‌دادن به آن در حال حاضر، راه را برای رسیدگی به سایر اهداف سیاستی باز می‌کند.» همچنین «احساس اینکه ایران به سلاح هسته‌ای بسیار نزدیک شده» یکی دیگر از دلایل فوریت است. ایران ذخایر عظیمی از اورانیوم با غنای 60درصد دارد.
مساله دیگر احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل است. مکانیسم «اسنپ‌بک» تحریم‌هایی که در توافق 2015 لغو شده بودند، در ماه اکتبر منقضی می‌شود، و فرآیند بازگرداندن آنها باید از ژوئیه آغاز شود. این ابزار یک «منبع مهم اهرم فشار» برای واشنگتن محسوب می‌شود. اسرائیل که ایران هسته‌ای را تهدیدی وجودی می‌بیند، ترامپ را برای دنبال‌کردن مدل لیبی تحت ‌فشار گذاشته است - یعنی توافق با قذافی در سال 2003 برای برچیدن برنامه هسته‌ای در ازای لغو تحریم‌ها. ایران صریحا آن را رد کرده است. نتانیاهو در دیدار اخیر خود با ترامپ در کاخ سفید مدعی شد: «اگر این کار دیپلماتیک و کامل انجام شود، همان‌طور که در لیبی انجام شد، چیز خوبی است. اما به هر صورت، باید مطمئن شویم که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند.»
اواخر ماه مارس، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، مایک والتز، اعلام کرد که دولت ترامپ به دنبال «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران است. اما این احتمال وجود دارد که ترامپ به توافقی با شروط کمتر حداکثری نیز رضایت دهد. برو افزود: «ترامپ کاری را که بخواهد انجام می‌دهد»، و درعین‌حال تاکید کرد «ایرانی‌ها تحت هیچ شرایطی یک توافق به سبک لیبی را نخواهند پذیرفت.»
مواضع ترامپ
ترامپ هشدار داده که در صورت عدم توافق، ایران با حمله نظامی روبه‌رو خواهد شد. او گفت: «اگر نیاز به اقدام نظامی باشد، اقدام نظامی انجام خواهیم داد. اما ما رهبر خودمان هستیم.» با اینکه ترامپ با شعار انتخاباتی «جنگ جدید نه» وارد میدان شد، ایالات متحده اخیرا حضور نظامی خود در خاورمیانه را افزایش داده و تهدیدات این کشور از سوی تهران به‌نظر جدی گرفته شده‌اند. به گفته برو، ایران خود را برای احتمال تشدید شرایط نظامی آماده می‌کند، اگر دیپلماسی شکست بخورد. اما ایران تمایلی به این تجربه این مسیر ندارد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اخیرا در یادداشتی نوشت: «برای پیشرفت، باید توافق کنیم که گزینه نظامی وجود ندارد، چه رسد به راه‌حل نظامی.»
تمام این تحولات در لحظه‌ای بسیار حساس در خاورمیانه رخ می‌دهد. جنگ در غزه باعث افزایش تنش‌ها و شعله‌ورشدن درگیری‌ها در سراسر منطقه شده است. فراتر از جنگ با حماس در نوار ساحلی، اسرائیل همچنین با متحدان ایران مانند حزب‌الله وارد جنگ شده است. متحدان ایران در این روند به‌شدت آسیب ‌دیده‌اند، و همین امر نگرانی‌هایی ایجاد کرده که تهران ممکن است دستیابی به سلاح هسته‌ای را ابزاری قدرتمند برای برقراری بازدارندگی خود بداند.
برو می‌گوید: «اسرائیلی‌ها فشار زیادی برای استفاده از نیروی نظامی علیه ایران وارد کرده‌اند، چون از نظر آنها ایران ضعیف است. یک پنجره فرصت برای حمله به برنامه هسته‌ای وجود دارد. این پنجره زمانی بسته خواهد شد که ایران بتواند سامانه‌های پدافند هوایی خود را بازسازی کند.» اما به گفته برو، با وجود برتری قاطع نظامی آمریکا نسبت به ایران در زمینه توانمندی‌های متعارف، اقدام نظامی برای نابودکردن برنامه هسته‌ای ایران احتمالا تنها موفقیت محدودی خواهد داشت و در بلندمدت می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند.
پیشینه تاریخی
ریشه این وضعیت به تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای 2015 بازمی‌گردد. آن توافق که در دوران اوباما حاصل شد، هدفش جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در ازای لغو تحریم‌ها بود. اما ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد. از آن زمان، ایران عملا توافق را کنار گذاشته و به غنی‌سازی اورانیوم تا سطح 60درصد رسیده است، درحالی‌که 90 درصد سطح لازم برای سلاح هسته‌ای است. زمان گریز ایران برای ساخت سلاح، اکنون به چند هفته تخمین زده می‌شود. اگرچه جامعه اطلاعاتی آمریکا می‌گوید که ایران در حال ساخت سلاح نیست، اما فعالیت‌های غنی‌سازی باعث نگرانی شده‌اند. ترامپ ماه گذشته نامه‌ای به ایران ارسال کرد و ادعا می‌شود به تهران دو ماه فرصت برای رسیدن به توافق داده است. تلاش بایدن برای احیای برجام به نتیجه نرسید، اما شاید ترامپ در موقعیت بهتری برای مذاکره باشد. 
برو می‌گوید، ایرانی ‌ها حول ایده مذاکره برای رسیدن به توافق با ترامپ همراه شده‌اند، حتی اگر این توافق تنها چند سال رهایی از تحریم‌ها را به همراه داشته باشد. او افزود، آنها احتمالا به این آگاه هستند که ترامپ در موقعیتی منحصربه‌فرد برای تحقق چنین توافقی قرار دارد و جانشین او در سال 2029 احتمالا انعطاف‌پذیری‌ای را که ترامپ اکنون می‌تواند نشان دهد نخواهد داشت؛ بنابراین ممکن است فرصت رسیدن به توافق را در این مقطع حس کنند، حتی اگر این توافق مستلزم امتیازدادن بیش از آن چیزی باشد که با آن راحت هستند.
بازار