بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق / «سرمایه‌گذاری یا سرمایه‌سوزی» عنوان یادداشت روز در روزنامه شرق به قلم سیدمصطفی هاشمی‌طبا است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
در سال 1403 آن‌قدر حوادث و وقایع متوالی اتفاق افتاد که با وقوع یکی، قبلی به دست فراموشی سپرده می‌شد. حال در طلیعه سال 1404 گویی سال 1403 در حال تکرار است. پس از قرارگرفتن موضوع «سرمایه‌گذاری برای تولید» به‌عنوان شعار سال و اقبال مسئولان و رسانه‌ها، ناگهان با برگزاری نشست مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا همه حرف‌ها و یادداشت‌ها و تحلیل‌ها و نکته‌گویی‌ها به این سمت بازگشته است، گویی آن موضوع مثل زمین بایری است که در آن «لم یزرع ابدا».
اینکه بتوان منطقی را با رئیس‌جمهور فعلی آمریکا پیش برد، قابل تردید است و البته این نویسنده نه با مذاکره مستقیم و نه با مذاکره غیرمستقیم و حتی با روابط فی‌مابین مخالف نیستم، اما معتقدم باید کلاه خود را قاضی کنیم که وضع فعلی ما حاصل سیاست‌های داخلی خودمان است یا توطئه‌های بیگانگان؟ فرض کنیم آقای ترامپ قبول کند که ما نمی‌خواهیم سلاح هسته‌ای بسازیم و ما هم همه نوع اطمینان خاطر، که نوعا حضور بی‌حد بازرسان در بازرسی بی‌حد تأسیسات کشور را شامل می‌شود، بپذیریم و آمریکا هم از قوانین تحریم ایران (5 قانون مصوب کنگره و نیز مسائلی مثل حقوق بشر و تروریسم و پول‌شویی) صرف‌نظر کند (که به این سادگی نیست) آیا وضع ما درست می‌شود؟
بازار
بازگردیم به موضوع سرمایه‌گذاری برای تولید، در هفته پیش گفتیم که شاید این عنوان باعث شود که مواردی که باعث نکث در سرمایه‌گذاری می‌شود، از طرف مسئولان برطرف یا تلطیف شود و در حقیقت باید نوعی پیش‌سرمایه‌گذاری انجام شود تا سرمایه‌گذاری برای تولید به تحقق برسد و به قاطعیت می‌توان گفت اگر این نشود، آن هم نمی‌شود. البته اگر گشایشی در کار روابط خارجی ما پیدا شود و ما هم عاقلانه درباره سیاست‌های داخلی اقدام کنیم، کمک بزرگی به حل مسائل موجود ایران می‌شود. باز هم می‌خواهیم تکرار مکررات کنیم و آنها را مرور کنیم که اگر آنها درست نشود، هیچ عنصر مفیدی را در کشور نخواهیم داشت. بگذارید از بالای فضای جو یک عکس از ایران بگیریم و آن عکس را به شرح زیر و خیلی خلاصه و به مدد اطلاعات عمومی نشرشده و نه مستندات دقیق مورد توجه قرار دهیم. ایران اکنون این‌گونه است.
1- از نظر زیست‌محیطی
سرزمین ایران از نظر زیست‌محیطی به‌شدت در حال سقوط است.
الف- بسیاری از آب‌های جاری بدون کنترل از سرزمین ایران خارج می‌شود. ایجاد طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به کندی پیش می‌رود و حتی زمان اجرای آنها را تا 30 سال پیش‌بینی می‌کنند.
ب- پسماندهای شهرها و روستاها یا در فضای آزاد رها می‌شود یا دفن می‌کنند و به‌ویژه برای شهرهای شمال ایران که رطوبت دائم دارند، تبدیل به شیرابه‌های سمی شده و به رودخانه‌ها و تالاب‌ها می‌ریزد.
ج- فاضلاب‌های کارخانجات و فاضلاب‌های انسانی و پساب‌های کشاورزی همگی بدون تصفیه به رودخانه‌ها یا به چاه‌ها در زمین ریخته می‌شود. آلودگی آب‌های زیرزمینی به‌همین‌خاطر کاملا وجود دارد و رودخانه‌ها دچار آلودگی هستند. به طور مثال رود کارون که آب آن در ابتدا حدود 50 EC است، در اهواز به 5000 EC تبدیل می‌شود و رود کرخه به خاطر عبور از سد گتوند دچار شوری شده و لطمات فراوانی به نخل‌ها و محیط زیست وارد کرده و می‌کند.
د- چاه‌های آب در دشت‌ها که قبلا حتی در 10 متر به آب‌دهی می‌رسید، اینک در برخی نقاط مانند یزد و جهرم به 350 متر رسیده و بیم آن می‌رود که آب همین چاه‌ها دچار شوری و حتی خشکی شوند و کشاورزی وابسته به آن نابود و آب خوراکی مردم قطع شود.
هـ- زمین‌های نیمی از 600 دست کشور در حال نشست بیش از حد است و علاوه بر تهدید کشاورزی و سکونتگاه‌ها، موجب نشست و تخریب تأسیسات صنعتی و زیربنایی کشور شود.
و- جنگل‌های کشور دچار تعرض و کاهش سطح هستند. جنگل‌های هیرکانی شمال کشور مورد دستبرد و جنگل‌تراشی گاه رسمی قرار می‌گیرد و جنگل‌های زاگرس برای تهیه زغال و دیگر مصارف در معرض تهاجم دائم هستند.
2- از نظر زیربنایی
الف- نیروگاه‌های کشور نوعا قدیمی و با راندمان 25، 30 درصد کار می‌کنند و این موجب مصرف بیش از اندازه سوخت مایع یا گاز می‌شود.
ب- خطوط راه‌آهن و لوکوموتیوها نوعا فرسوده، ناکافی و ناکارآمد هستند و تنها پنج درصد از ترابری کشور را بر دوش می‌کشند.
ج- جاده‌ها هم از نظر فنی دچار مشکل هستند و بیش از پنج هزار نقطه خطرآفرین در آن وجود دارد و آسفالت‌های آن به دلیل زیرسازی‌های نامناسب، کیفیت نامناسب آسفالت و تردد بیش از اندازه کامیون‌های سنگین دچار مشکل هستند و سالانه حدود 20 هزار نفر تلفات جانی و ده‌ها هزار میلیارد تومان خسارت مادی به کشور تحمیل می‌شود.
د- در شرایط فعلی تنها امکان استخراج چهار میلیون بشکه نفت در روز همراه با تأسیسات قدیمی فراهم است که دو میلیون بشکه آن مصرف داخل دارد. بنا بر اعلام وزارت نفت برای پایداری و ارتقای استخراج نفت نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در حد صد میلیارد دلار وجود دارد.
هـ درحالی‌که مجموع مصرف نفت و گاز داخلی (همراه با واردات بنزین و گازوئیل) معادل هشت میلیون بشکه در روز است، ناترازی مصرف و تولید گاز مشهود بوده و نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در حوزه گاز وجود دارد.
و- حسب گزارش وزارت نیرو لوله‌کشی‌های آب در بیشتر شهرها دچار پوسیدگی شده و حجم معتنابهی آب از لوله‌ها هدر می‌رود.
د- نوعا در همه شهرها تأسیسات جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب وجود ندارد و نیاز به تأسیس این مراکز است.
3- از نظر تولید
الف- به جز تعدادی معدود کارخانجات جدیدالتأسیس عمدتا در صنایع غذایی، تولید صنعتی ما به دلیل نبود دانش فنی و تجهیزات پیشرفته نمی‌تواند در عرصه بین‌المللی رقابت کند و به‌همین‌دلیل قیمت تمام‌شده کالاهای ایران قابل رقابت با تولیدگران اصلی دنیا نیست. به طور مثال در تولید خودرو درحالی‌که همه کشورها به دنبال برقی‌کردن یا هیبریدی‌کردن خودرو هستند، تولیدات کشور ما به صورت سنتی و نوعا بنزینی یا گازوئیلی با مصرف بسیار بالاست و هیچ کشوری خریدار آن نیست.
ب- بیشترین تولید کشاورزی در کشور ما با روش سنتی و مصرف غرقابی آب صورت می‌گیرد و کمبود آب چاه‌ها و سدها موجب نزول تولیدات کشاورزی خواهد شد. با توجه به آنکه سالانه در حدود 30 میلیون تن واردات کالای کشاورزی وجود دارد، هرگونه کاهش در تولیدات کشاورزی به خاطر سنتی‌بودن عدم رویکرد به کشاورزی نوین فاجعه‌بار خواهد بود و ایران تبدیل به بزرگ‌ترین واردکننده کالای کشاورزی خواهد شد، به نحوی که بنادر و ترابری کشور قادر به تخلیه و حمل آنها نخواهد بود.
ج- حمل‌ونقل
تنها پنج درصد از حمل‌ونقل کالا در کشور به وسیله راه‌آهن انجام می‌شود و از این بابت فشار بسیار زیاد به کامیون‌ها و جاده‌ها وارد می‌شود. درحالی‌که هم سیستم راه‌آهن نیاز به نوسازی دارد و هم اکثر کامیون‌ها فرسوده هستند.
ناوگان هوایی هم بسیار محدود و هم بسیار قدیمی است و برخلاف برخی کشورها مثل آلمان یا آمریکا که پرواز با هواپیما به‌مثابه راه‌رفتن روی زمین است، مسافران در کشور با عدم اطمینان و دلهره از پروازهای هوایی استفاده می‌کنند، ضمن آنکه کمیت امکانات ترابری هوایی کاملا مشهود است.
4- از نظر امور مالی و پولی
الف- با وجود تحریم‌ها فروش نفت به‌شدت نزول کرده و تخفیف بابت فروش موجب کاهش واضح درآمد نفتی شده است.
ب- حجم نقدینگی به دلایل مختلف و کنترل‌ناپذیر به‌شدت در حال افزایش است. نقدینگی که یا در بانک‌ها صرف تسهیلات بازرگانی یا تسهیلات مالی اجباری می‌شود و در خدمت تولید قرار نمی‌گیرد. با بهره 30 درصد تضمین‌شده بانک‌ها به سپرده‌ها که معاف از مالیات است، کدام سرمایه‌گذاری رشد می‌کند؟
ج- سرمایه‌گذاری در کشور به دلایل متعدد تنها در طلا و ارز صورت می‌گیرد و مردم از حضور در سرمایه‌گذاری‌های نافع روی‌گردان هستند.
د- سرمایه‌گذاری‌های خارجی به دلایل واضح در حد صفر است.
هـ- خروج سرمایه از کشور به صورت واضحی صورت می‌گیرد. حسب اطلاعات اعلام‌شده در 10 سال گذشته حدود 280 میلیارد دلار خروج سرمایه داشته‌ایم.
و- بورس کالا کاملا منفعل و غیرقابل اطمینان است، به طوری که اقبال مردم به آن بسیار اندک است.
ز- سیاست‌های بانک مرکزی موجب شده به جای استفاده ارز برای سازندگی کشور، قاچاقچیان و خارج‌کنندگان سرمایه از ارز دولتی به صورت غیرمستقیم استفاده کنند.
ح- تولید ناخالص ملی به‌شدت به ارز وابسته است و هرگاه فروش نفت بالا می‌رود، تولید ناخالص ملی اندکی افزایش پیدا می‌کند. درعین‌حال ارقام تولید ناخالص ملی از لحاظ کیفی با ارقام مشابه تولید ناخالص ملی کشورهای پیشرفته قابل مقایسه نیست، زیرا فناوری ضعیف در کشور، هزینه‌های زیادی برای حصول تولید ناخالص ملی به کشور تحمیل می‌کند.
د- سالانه مبالغ معتنابهی صرف ورود کالای قاچاق می‌شود و حکمرانی تماشاگر قاچاق کالا از قبیل 20 میلیارد نخ سیگار، ورود کالا از طریق کولبری‌ها، قاچاق از طریق به‌اصطلاح ته‌لنجی‌ها و بازارچه‌های مرزی و دیگر ورودی‌های رسمی و غیررسمی است.
بسیاری از موارد دیگر به‌ویژه در زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی مانند وضع دانشگاه‌ها، گردشگری بین‌المللی، تغییر بافت ملی و مذهبی شهرها به خاطر حضور افاغنه، مهاجرت نخبگان، شرایط معادن در دست بهره‌برداری و دیگر پدیده‌ها وجود دارد که آمار و اطلاعات آن در دسترس است و البته هیچ‌یک از مسائل یادشده با سیاست نبود اولویت‌بندی، برنامه‌ریزی جامع (برنامه هفتم) اجرانشدنی و سیاست‌های کج دار و مریز (بهتر است گفته شود کج رو و مریض) حل‌شدنی نیست، حتی اگر همه تحریم‌ها برداشته شود و قدرت‌های فائقه جهان که دل‌سختی‌شان ریشه‌دار و پایدار است، نرم‌خو و مهربان شوند. شده‌ایم چوب دو سر طلا، هم دیگران ما را تحریم می‌کنند و هم با وجود همه تحریم‌ها ژست پولدارها و ولخرج‌ها را می‌گیریم و می‌خواهیم به مردم بگوییم تحریم‌ها در زندگی بی‌اثر است و خود را شبیه کشورهای لیبرال می‌خواهیم درآوریم. چه تحریم‌ها باشد یا نباشد، چه با آمریکا توافق داشته باشیم یا نداشته باشیم، اگر در کشور خطر را احساس نکنیم و راه‌حل بر واقعیات و اولویت‌ها را انتخاب نکنیم، در سراشیبی کنونی به راه خود ادامه خواهیم داد تا چه بشود!